Το συναίσθημα της μοναξιάς

Η μοναξιά είναι μια επώδυνη σχεσιακή εμπειρία, στην οποία απουσιάζει η επαφή του ατόμου με τον εαυτό του και το περιβάλλον. Ο άνθρωπος νιώθει μόνος, απομονωμένος, αποκομμένος από τον εαυτό του και τους άλλους. Η μοναξιά είναι συχνά σιωπηλή και συνοδεύεται από αβοηθησία, έλλειψη ελπίδας για τη δημιουργία σχέσεων, ματαιότητα, ντροπή ή ακόμη από ένα βαθύ αίσθημα προσωπικής ανυπαρξίας.

Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Martin Buber (1986), o αυτό-αποξενωμένος άνθρωπος δεν έχει επαφή, ούτε με τον εαυτό του, ούτε και με τους άλλους ανθρώπους. Ζει και βιώνει τον εαυτό του, όσο και τους άλλους, όχι στην ανθρώπινη ουσία τους (Εγώ-Εσύ), αλλά σαν πράγματα (Εγώ-Αυτό), χωρίς ουσιαστική σχέση με το περιβάλλον του. Ως Εγώ, κρατώ τον αληθινό μου εαυτό κρυμμένο, γιατί έχω τόσα πράγματα, για τα οποία μπορεί κανείς να περιφρονήσει. Και στην συνέχεια αντιπαθώ ακόμα περισσότερο τον εαυτό μου, γιατί είμαι αποκομμένος από τους άλλους. Είναι ένας φαύλος κύκλος.

Υπάρχουν δύο είδη μοναξιάς: η διαπροσωπική και η υπαρξιακή

Η πρώτη είναι διαπροσωπική, είναι ο πόνος του να είσαι απομονωμένος από τους άλλους ανθρώπους. Αυτή η μοναξιά -η οποία συχνά συνδέεται μ’ έναν φόβο για τη στενή επαφή ή με αισθήματα απόρριψης και ντροπής ή με την πεποίθηση ότι είμαστε ανίκανοι ν’αγαπηθούμε- είναι σε όλους μας γνώριμη.

Η δεύτερη μορφή μοναξιάς, η υπαρξιακή απομόνωση, είναι πιο βαθιά και πηγάζει από το αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στο άτομο και στους άλλους ανθρώπους. Το χάσμα αυτό είναι συνέπεια όχι μόνο του γεγονότος ότι ο κάθε άνθρωπος βρίσκεται πεταμένος μόνος του μέσα στην ύπαρξη κι είναι υποχρεωμένος να βγει απ’ αυτήν μόνος, αλλά προκύπτει κι από το γεγονός πως ο καθένας από εμάς κατοικεί έναν κόσμο, τον οποίο γνωρίζει πλήρως μόνο ο εαυτός μας (Yalom, 2008).

Η μοναξιά είναι κληρονομική;

Σε ένα βαθμό είναι, όχι σε σχέση με τα γονίδια αλλά σε σχέση με τη μεταδοτικότητα της αρνητικής διάθεσης απέναντι στις σχέσεις και στην κοινωνική συναναστροφή. Αυτό που διαπιστώνεται ως κοινός παρανομαστής στους ανθρώπους που είναι μοναχικοί ή που βιώνουν τη μοναξιά διότι είναι μια εμπειρία η μοναξιά, είναι ότι υπάρχει μια αρνητική στάση απέναντι στη ζωή, στους άλλους, υπάρχει μια αρνητική αντίληψη, μια αρνητικότητα και αυτό είναι που κληρονομείται. Δηλαδή δεν υπάρχει ένα γονίδιο το οποίο θα περάσει από την μητέρα ή τον πατέρα στα παιδιά. Η αρνητικότητα είναι μεταδοτική.

Σε αυτό το σημείο είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί η θεωρία της προσκόλλησης (attachment theory) ή θεωρία του δεσμού- John Bowlby. Όταν είμαστε βρέφη και μεγαλώνουμε ως παιδιά, αποκτούμε ασφαλείς δεσμούς όταν νιώθουμε θετικά απέναντι στους άλλους όπως επίσης και απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό. Όταν νιώθουμε αρνητικά απέναντι στους άλλους οι δεσμοί μας είναι αγχώδεις, καταλαμβανόμαστε από μια ανησυχία απέναντι στους άλλους και δυσκολευόμαστε να δημιουργήσουμε ασφαλείς σχέσεις μαζί τους. Αν είμαστε αρνητικοί και με τον ίδιο μας τον εαυτό , τότε δύσκολα εμπιστευόμαστε τους άλλους, αισθανόμαστε μεγάλη αμφιβολία για τον εαυτό μας μέσα στις σχέσεις, όπως επίσης όταν είμαστε αμφίθυμοι απέναντι στους άλλους , εάν για παράδειγμα έχουμε παραμεληθεί πολύ συναισθηματικά στην παιδική μας ηλικία, οι σχέσεις που τείνουμε να κάνουμε είναι πολύ ασταθείς, οπότε καταλήγουμε στη μοναχικότητα.

Την δεκαετία του ’70 αυτή η θεωρία του ασφαλούς δεσμού που αφορούσε τα παιδιά και τα νήπια πέρασε και στους ενήλικες και είχε απόλυτη εφαρμογή και σε αυτούς με τον ίδιο τρόπο.

Παρακάτω μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα βίντεο σχετικά με την θεωρία της προσκόλλησης.

Έρευνες έχουν δείξει ότι 4 στους 10 ηλικίας 17-25 ετών αναφέρουν προβλήματα μοναξιάς.

Η μοναξιά παίρνει διαστάσεις επιδημίας στους νέους ανθρώπους. Δυστυχώς καθημερινά βλέπουμε πολλούς νέους ανθρώπους να προβάλλονται μέσω των social media(facebook,instagram,twitter) με στόχο να γίνουν δημοφιλείς. Βέβαια αυτός ο ψηφιακός κόσμος είναι ψεύτικος. Όταν κλείνει η κάμερα τα άτομα αυτά που αποσκοπούν μόνο στη προβολή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να γνωρίσουν κόσμο είναι ολομόναχα. Κανένας από τους διαδικτυακούς φίλους τους ή τους ακολούθους τους δεν είναι μαζί τους για να συζητήσουν δια ζώσης τα προβλήματα, τις ανησυχίες και τους στόχους τους. Σίγουρα μπορούμε όλοι να γνωρίσουμε νέους φίλους μέσω του διαδικτύου αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο πραγματικός κόσμος είναι έξω από τα κινητά, τους υπολογιστές και την τηλεόραση και τα tablet.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η μοναξιά αυξάνει το δυναμικό του άγχους, της κατάθλιψης, της παχυσαρκίας και πολλών άλλων νοσημάτων.

Σε αυτό το σημείο θα δοθούν μερικές συμβουλές για το πώς μπορεί κάποιο άτομο που βιώνει τη μοναξιά να την αντιμετωπίσει.

1.      Εντοπίστε τις εσωτερικές φωνές που σας σαμποτάρουν. Ο τρόπος που σκέφτεται το άτομο για τον εαυτό του μπορεί ακούσια να το υπονομεύει. Επιζήμιες είναι οι σκέψεις όπως «μακάρι να είχα χιούμορ και κάτι ενδιαφέρον να πω», «είμαι πολύ χοντρός (-ή), άσχημος (-ή) για να θέλει κάποιος να βγει μαζί μου», «σιγά μην καταλάβουν τι θέλω να πω».

2.      Αντικαταστήστε τις αρνητικές φωνές με θετικές. Όποτε ξεπηδά στο μυαλό σας μια αρνητική σκέψη, να τη διακόπτετε και να σκέφτεστε μια θετική. Παραδείγματος χάριν, «είμαι μια χαρά άνθρωπος», «είμαι αγαπητός (-ή) όπως είμαι», «αξίζω να έχω αγάπη, φίλους και υποστήριξη στη ζωή μου», «είμαι αυτός που είμαι και σ’ όποιον αρέσω».

3.      Απομακρυνθείτε από τις τοξικές σχέσεις. Αν έχετε στη ζωή σας άτομα που συνηθίζουν να σας μειώνουν με τα σχόλια και/ή τη συμπεριφορά τους, πρέπει να τα παραμερίσετε για να αφήσετε χώρο για ανθρώπους που θα σας κάνουν να νιώθετε καλά για τον εαυτό σας. Μη διατηρείτε τις τοξικές σχέσεις φοβούμενοι ότι δίχως αυτές θα νιώσετε ακόμα χειρότερη μοναξιά. Να θυμάστε ότι στην πραγματικότητα οι σχέσεις αυτές την καλλιεργούν και την εντείνουν. Τέλος δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από τη μοναξιά που νιώθει κάποιος όταν έχει πολλούς ανθρώπους γύρω του.

4.      Καλλιεργήστε τις υπάρχουσες θετικές σχέσεις σας. Ακόμα κι ένα καλοπροαίρετο άτομο να γνωρίζετε, είναι αρκετό για να αρχίσετε (πάρτε, π.χ., τηλέφωνο κάποιο συγγενή ή γνωστό που σας είχε τηλεφωνήσει για να δει τι κάνετε). Μην υποτιμάτε τη σημασία όσων έχετε να προσφέρετε.

5.      Γίνετε εθελοντές. Πολλές μελέτες έχουν δείξει πως όταν προσφέρουμε στους άλλους βελτιώνεται η ψυχική υγεία μας, αφού χαιρόμαστε με τη χαρά τους και ταυτοχρόνως νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας. Ειδικά για τους μοναχικούς ανθρώπους, η ευσπλαχνία θα δράσει αμφίδρομα, αφού τα «ευχαριστώ» που θα ακούσουν είναι αρκετά για να τονώσουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή τους και δεν πειράζει καθόλου που η προσφορά τους θα έχει και λίγο εγωιστικά κίνητρα.

6.      Να είστε συμμετοχικοί. Είναι εμφανές ότι όταν κάποιος παίρνει τη πρωτοβουλία να συμμετέχει σε ομαδικές-συμμετοχικές δραστηριότητες(αθλητικές, πολιτιστικές, ομάδες φωτογραφίας) κοινωνικοποιείται μεγάλο βαθμό.

7.      Φροντίστε τις βασικές ανάγκες σας. Η σωστή διατροφή, ο καλός ύπνος και η συστηματική άσκηση έχουν ζωτική σημασία (και) για την ψυχική υγεία. Αν δεν φροντίζετε τις βασικές ανάγκες σας, το μόνο που θα καταφέρετε είναι να ενταθούν τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνετε. Προσπαθήστε, λοιπόν, να μη μένετε ξάγρυπνοι τις νύχτες αλλά ούτε και να είστε όλη μέρα στο κρεβάτι, να μην παραλείπετε γεύματα, να πηγαίνετε καθημερινά για περπάτημα αντί να κάθεστε ακίνητοι μπροστά στην τηλεόραση, καθώς και να μαγειρεύετε θρεπτικό φαγητό αντί να τρώτε ό,τι βρίσκετε μπροστά σας.

8.      Προσέξτε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αν και μοιάζουν ιδανικά για παρέα και φίλους, δεν υπάρχει κάτι χειρότερο για τους μοναχικούς ανθρώπους από το να βλέπουν πόσο καλά περνούν οι άλλοι. Προσπαθήστε λοιπόν να διατηρήσετε την επαφή με κάποιους φίλους και συγγενείς μέσω Facebook, Twitter κ.λπ. αλλά χωρίς να ελέγχετε τι κάνουν οι άλλοι. Να αποφεύγετε επίσης να συγκρίνετε τον εαυτό σας και τη ζωή σας με τους διαδικτυακούς σας φίλους.

9.      Ζητήστε βοήθεια από έναν ειδικό. Η συμβουλευτική μπορεί να σας βοηθήσει να αναγνωρίσετε και να ξεπεράσετε τις αυτομειωτικές συμπεριφορές που επιδεινώνουν τη μοναξιά σας και σας εμποδίζουν να ζήσετε τη ζωή που θέλετε.

“θα σου πω ποια μοναξιά με τρομάζει περισσότερο, εκείνη που την νιώθεις μέσα στο πλήθος. Γιατί κανείς δεν ακούει τα λόγια σου, δεν μετράει τους παλμούς της καρδιάς σου, δεν απλώνει το χέρι να πιάσει το δικό σου, απλά βαδίζει δίπλα σου και πολλές φορές σε σπρώχνει για να περάσει.” – Γιάννης Ρίτσος.

Γράφει ο George James