Ζήλια: ένα σύνθετο συναίσθημα

Η ζήλια είναι ένα σύνθετο συναίσθημα το οποίο εμπεριέχει τα ακόλουθα συναισθήματα: φόβος, απώλεια, οργή, φθόνος, λύπη, προδοσία, ανεπάρκεια, ταπείνωση και μοναξιά.

Είναι γεγονός ότι η ζήλια και ο φθόνος φυτρώνουν ακριβώς στο έδαφος της δικής μας ανεπάρκειας, της ανασφάλειας μας, της χαμηλής μας αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης και σε αυτού του φοβερού συναισθήματος ειδικά στην ερωτική ζήλια, ότι επειδή εμείς είμαστε ανεπαρκείς και ανάξιοι της αγάπης, θα βρεθεί κάποιος/κάποια καλύτερος/η από εμάς, διότι ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο, που θα διεκδικήσει για παράδειγμα την/τον σύντροφο μας με αποτέλεσμα εμείς να εγκαταλειφτούμε στη μοναξιά μας. Και αυτό είναι το έδαφος πάνω στο οποίο ο σπόρος της ζήλιας φυτρώνει και βγάζει πολύ άσχημα κλαδιά με αγκάθια.

Οι  περισσότεροι  από εμάς συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους γύρω μας σε σχέση με τα αγαθά και τις ικανότητες που έχουν. Ο άνθρωπος που συγκρίνει τον εαυτό του με τους άλλους κάνει ένα μεγάλο λάθος, διότι η ζωή είναι πολύ σύντομη και είναι ανώφελο να αναλωνόμαστε με το τι έχουν οι άλλοι και δεν έχουμε εμείς, ενώ μπορούμε να εστιάσουμε σε αυτά που ήδη διαθέτουμε.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι σε μια έρευνα που είχε διενεργηθεί πριν κάποια χρόνια, είχαν ρωτήσει κάποιους ανθρώπους, «τι θα λέγατε εάν σας δίναμε ένα σίγουρο ετήσιο εισόδημα 100,000 ευρώ, αλλά ο γείτονας σας θα πάρει 130,000 ευρώ το χρόνο» και η δεύτερη επιλογή «όπου θα πάρετε 70,000 ευρώ το χρόνο αλλά ο γείτονας σας θα πάρει 60,000 ευρώ». Ο κόσμος επέλεξε την δεύτερη επιλογή, δηλαδή να έχει μικρότερο εισόδημα σε σχέση με την πρώτη επιλογή αλλά μεγαλύτερο από τον γείτονα του.

Σύμφωνα με τον Σίγκμουντ Φρόυντ υπάρχουν τρία είδη ζήλιας: η φυσιολογική, η νευρωτική και η παθολογική.

Η φυσιολογική ζήλια είναι το συναίσθημα που αισθάνονται λίγο πολύ όλοι οι άνθρωποι σε κάποια φάση της ζωής τους και προκαλείται από τη συμπεριφορά κάποιου τρίτου. Έτσι, μια γυναίκα μπορεί να νιώσει ζήλια, όταν άλλες γυναίκες περιστοιχίζουν τον άνδρα της σε ένα πάρτι. Αυτό το φυσιολογικό συναίσθημα πιθανότατα εξαφανίζεται από μόνο του, χωρίς να προκαλέσει ορατές αλλαγές στη συμπεριφορά της.

Η νευρωτική ζήλια εμφανίζεται έντονα σε υπερευαίσθητα άτομα και συνήθως δεν οφείλεται σε σοβαρές ή ορατές αιτίες. Βασίζεται σε βαθιά ριζωμένα αισθήματα ενοχής και στο μηχανισμό άμυνας που ονομάζεται προβολή (η πράξη τού να "προβάλλουμε" τα δικά μας αρνητικά ή κοινωνικώς απαράδεκτα συναισθήματα σε κάποιον άλλο). Για παράδειγμα, ο άνδρας που είχε μια εξωσυζυγική σχέση και αισθάνεται τύψεις και ενοχές για την πράξη του, "προβάλλει" τα συναισθήματά του στη γυναίκα του και την κατηγορεί για προκλητική συμπεριφορά και για την πιθανότητα απιστίας. Αρχίζει να νιώθει νευρωτική ζήλια, η οποία πηγάζει από τον ίδιο του τον εαυτό, τα συναισθήματα και τις πράξεις του, καθώς και από το φόβο μήπως η γυναίκα του διαπράξει απιστία.

Η παθολογική ή αρρωστημένη ζήλια ξεπερνά τα όρια του κοινωνικά αποδεκτού και σχετίζεται σχεδόν αποκλειστικά με την έμμονη ιδέα της απιστίας. Το άτομο που νιώθει αυτό το βασανιστικό συναίσθημα αισθάνεται συνήθως μειονεκτικά απέναντι στο σύντροφό του (ακόμα και αν δεν το παραδέχεται) και παρατηρεί εξονυχιστικά τη συμπεριφορά του άλλου, προκειμένου να βρει πειστήρια και αποδείξεις για την υποτιθέμενη απιστία. Μέσα από το διαστρεβλωτικό αυτό πρίσμα και το μεγεθυντικό φακό της μόνιμης ανησυχίας, παρεξηγεί και παρερμηνεύει το σύντροφό του, που βέβαια υποφέρει από αυτήν τη συμπεριφορά. Το πιο κλασικό ίσως παράδειγμα αυτού του είδους ζήλιας αποτελεί το σαιξπηρικό ζευγάρι του Οθέλλου και της Δεισδαιμόνας. Η άκριτη και αλόγιστη ζήλια του Οθέλλου για τη Δεισδαιμόνα τον ώθησε στο να τη σκοτώσει, επειδή φοβόταν ότι τον απατούσε. Μολονότι πρόκειται για ακραία περίπτωση, δεν παύει να είναι γεγονός ότι κυρίως οι γυναίκες είναι τα θύματα της άκριτης ζήλιας κάποιου άνδρα, η οποία εκδηλώνεται με λεκτική και σωματική βία.

Ερωτική Ζήλια

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι αν και η ζήλια αποτελεί κοινό συναίσθημα για τις γυναίκες και τους άνδρες, εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο. Οι γυναίκες φοβούνται περισσότερο την απώλεια της αγάπης από τον σύντροφό τους. Στην ουσία, μπαίνουν στη διαδικασία σύγκρισης με την “αντίπαλο”, όσον αφορά το συναισθηματικό κομμάτι της σχέσης. Σε αρκετές περιπτώσεις, λοιπόν, θα μπορούσαν “να καταπιούν” μια εφήμερη σεξουαλική απιστία του άνδρα, αρκεί να μη δενόταν συναισθηματικά με μια άλλη γυναίκα. Από την άλλη η ανδρική ζήλια ενεργοποιείται και μόνο στην ιδέα ότι η αγαπημένη τους μπορεί να έχει σεξουαλική σχέση με έναν άλλον. Αυτό συμβαίνει γιατί, από τη φύση τους, οι άνδρες λειτουργούν ανταγωνιστικά με τα άλλα αρσενικά. Πράγμα που σημαίνει ότι, για να αισθάνονται ασφαλείς και κυρίαρχοι έναντι των υπόλοιπων ομόφυλων τους, επιθυμούν η γυναίκα τους να τους είναι αφοσιωμένη (πολλές φορές με παράλογους τρόπους), ψυχή τε και σώματι.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ζήλια μπορεί να οδηγήσει σε επιθετική και βίαιη συμπεριφορά με θανατηφόρα κάποιες φορές κατάληξη. Οι διάφορες έρευνες γύρω από τη βίαιη συμπεριφορά ανδρών απέναντι σε γυναίκες δείχνουν πως ένα ποσοστό 25% περίπου οφείλεται σε ζήλια. Υπολογίζεται πως το ποσοστό αυτό είναι, στην πραγματικότητα, πολύ μεγαλύτερο. Στις περιπτώσεις ύπαρξης βίαιης συμπεριφοράς με θανατηφόρα έκβαση, εκτός της παθολογικής ζήλιας, αναφέρεται ως αιτία και σοβαρή προβληματική αποχωρισμού. Σε οποιαδήποτε περίπτωση όμως, τα περισσότερα άτομα που φθάνουν σε τόσο ακραίες εκδηλώσεις βίαιης συμπεριφοράς έχουν κάποια σοβαρή ψυχιατρική διαταραχή ή/και είναι υπό την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών. Η γενική εντύπωση είναι πως τα μόνιμα θύματα της ζήλιας είναι οι γυναίκες. Όμως, κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Υπάρχουν και πολλοί άνδρες που πέφτουν θύματα βίαιης συμπεριφοράς γυναικών εξαιτίας ζήλιας στο πλαίσιο ερωτικών σχέσεων. Όμως, το ποσοστό των ανδρών θυτών είναι διπλάσιο αυτού των γυναικών.

Ζήλια και παιδιά

Η ζήλια είναι ένα συναίσθημα που κυριεύει μικρούς και μεγάλους. Μάλιστα, στη ζωή του παιδιού μπορεί να μπει με έναν πιο… διακριτικό τρόπο, όμως, ικανό να την αναστατώσει και να το κάνει να νιώθει απογοητευμένο, μειονεκτικά, παραμελημένο, ακόμη και αποτυχημένο ή άτυχο. Για παράδειγμα, αν ένας φίλος του πάρει ένα μεγάλο και ωραίο ποδήλατο, ενώ εκείνο δεν έχει, θα ζηλέψει, νιώθοντας ότι ο φίλος του είναι τυχερός, που οι γονείς του μπορούν και του παίρνουν ένα τέτοιο δώρο. Επίσης, αν οι γονείς δίνουν λίγη περισσότερη σημασία στο μικρότερο αδελφάκι, εκείνο νιώθει παραμελημένο. Ένα παιδί μπορεί να νιώσει ζήλια για το αδελφάκι του, το ξαδελφάκι του, το φίλο του ή την/τον συμμαθητή του. Και η ζήλια, σε καμία περίπτωση, δεν είναι μία εύκολη υπόθεση. Είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα για το παιδί, και θα πρέπει να το βοηθήσετε να το ξεπεράσει. Για αρχή, θα πρέπει να ξέρετε πώς εκδηλώνεται η ζήλια ενός παιδιού.

Το παιδί που ζηλεύει εκδηλώνει επιθετική συμπεριφορά. Μπορεί να βρίζει, να δαγκώνει, να βρίσκεται σε έναν εκνευρισμό και ένταση. Αποκτά ιδιοτροπίες στο φαγητό, ακόμη και να αρνείται να φάει. Παρουσιάζει διαταραχές στον ύπνο του, όπως το να ξυπνάει μέσα στη νύχτα ή να «βρέχει» το κρεβάτι του. Αν ζηλεύει το μικρότερο αδελφάκι του, θα παρατηρήσετε ότι το μιμείται. Μιλάει και εκείνο μωρουδίστικα ή μπουσουλάει. Μπορεί να ξεκινήσει να πιπιλάει το δάχτυλό του και γενικά η συμπεριφορά του να είναι μίμηση του μωρού. Επίσης, ένα παιδί που ζηλεύει μπορεί να αναπτύξει αντικοινωνική συμπεριφορά και τάσεις απομόνωσης.

Αυτό που μπορείτε να κάνετε για να αντιμετωπίσετε μια τέτοια κατάσταση είναι να μιλήστε μαζί του. Κάντε το να νιώσει άνετα μαζί σας και να σας μιλήσει . Μην το αποπαίρνετε. Αντίθετα, να το ενθαρρύνετε να σας μιλήσει. Μην το μειώνετε. Ενισχύστε την αυτοπεποίθηση του. εξηγείστε του πόσο σημαντική/ος είναι για εσάς. Αν η ζήλια έχει να κάνει με το μικρότερο αδελφάκι του, δώστε του να καταλάβει ότι ο ερχομός του νέου μέλους δεν άλλαξε την αγάπη σας για εκείνο. Δώστε του πρωτοβουλίες. Ζητείστε του να σας βοηθάει με το μωρό. Στο άλλαγμα της πάνας, στο τάισμα, να το προσέξει. Με το να του δείχνετε εμπιστοσύνη σε σχέση με τα μωρό, το βοηθάτε να κατανοήσει καλύτερα το ρόλο της μεγάλης αδελφής ή του μεγάλου αδελφού. Αν η ζήλια του έχει να κάνει με φίλους ή συμμαθητές, τονίστε τα προτερήματά του κι εξηγείστε του ότι δεν υπάρχει λόγος να νιώθει μειονεκτικά απέναντι σε άλλα παιδάκια. Κι εδώ, θα πρέπει να ενισχύσετε την αυτοπεποίθηση του. Τέλος, δείξτε του έμπρακτα την αγάπη και την προσοχή που αποζητά από εσάς. Μην το παραμελείτε, φροντίστε να περνάτε χρόνο μόνο οι δυο σας. Παίξτε, κάντε μία βόλτα, πριν κοιμηθεί διαβάστε του παραμύθια.

Ζήλια και Social Media

Τα social media έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν έναν κόσμο πλασματικό, στον οποίο όλοι οι άλλοι φαίνεται να είναι ευτυχισμένοι, εκτός από εμάς. Ζούμε στην εποχή που άρχει η ζήλια. Τα social media οδηγούν σε ένα έντονο συναίσθημα ζήλιας. Ο χρήστης δημοσιεύει ευτυχισμένες στιγμές από την καθημερινότητα. Αυτό οδηγεί κάποιους σε ζήλια. Ζήλια για την δουλειά που έχει κάποιος άλλος, ζήλια για το φαγητό που τρώει, για τις διακοπές που πήγε, για τον/την σύντροφο που έχει.

“Με την εμφάνιση των social media” αναφέρει ο καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Michigan, Ethan Kross “η ζήλια έχει φτάσει σε ακραίες καταστάσεις”. “Είμαστε βομβαρδισμένοι από ζωές γεμάτες ‘Photoshop’ και αυτό έχει στο ανθρώπινο είδος σοβαρό αντίκτυπο”. Η κλινική ψυχολόγος Rachel Andrew λέει ότι βλέπει ολοένα και περισσότερη ζήλια στην αίθουσα αναμονής του ιατρείου της. Οι περισσότεροι ασθενείς της της αναφέρουν ότι «δεν μπορούν να επιτύχουν τον τρόπο ζωής που θέλουν, αλλά βλέπουν στους άλλους». Η χρήση του Facebook, του Twitter, και του Instagram και ενισχύουν αυτή τη βαθιά ψυχολογική διαμάχη. Αυτό που έχουν κάνει τα social media είναι ότι πλέον ότι όλοι μπορούν να κάνουν σύγκριση. “Στο παρελθόν, οι άνθρωποι ίσως απλά ζήλευαν τους γείτονές τους, αλλά τώρα μπορούμε να συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με τους πάντες, σε όλον τον κόσμο.

Οι συγκρίσεις αυτές είναι λιγότερο ρεαλιστικές. Όλοι γνωρίζουμε ότι οι εικόνες μπορούν να περάσουν από επεξεργασία, ότι οι άνθρωποι παρουσιάζουν την καλύτερη δυνατή πλευρά της ζωής τους. Έχουμε συνεχώς μαζί μας την συσκευή που μας δημιουργεί το αίσθημα ζήλιας, κοιμόμαστε μαζί του και μας επηρεάζει και τις 24 ώρες της ημέρας. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε τι βλέπουμε στις πλατφόρμες των social media, γνωρίζουμε ότι αυτές οι εικόνες και οι ιστορίες δεν είναι πραγματικές, μπορούμε να το σκεφτούμε ορθολογικά. Αλλά σε συναισθηματικό επίπεδο, νιώθουμε σφοδρή πίεση. Αν αυτά που βλέπουμε είναι αυτά που θα θέλαμε να έχουμε αλλά δεν τα έχουμε, τότε όλο αυτό αποκτάει μια πολύ μεγάλη δύναμη. Καμία ηλικιακή ομάδα ή κοινωνική τάξη δεν έχει ανοσία στην ζήλια.

Το να ζηλεύεις τους άλλους μπορεί να είναι αρκετά καταστροφικό αλλά υπάρχει κάτι που είναι ακόμα πιο καταστροφικό. Εξετάζουμε τις ζωές που έχουμε φτιάξει διαδικτυακά, στις οποίες δείχνουμε μόνο το καλό κομμάτι του χαρακτήρα μας και νιώθουμε έναν φόβο ότι χάνουμε την κανονική ζωή μας. Η ζωή μας δεν είναι αυτή που παρουσιάζουμε στους άλλους, και συχνά κοιτάμε την ζωή μας σαν να είναι κάποιου άλλου. Αυτό προκαλεί μια εσωτερική ζήλια. Νιώθουμε μη αυθεντικοί. Ζηλεύουμε, για έναν περίεργο λόγο, τον ίδιο μας τον εαυτό.

Κοιτάζουμε το αδυνάτισμά μας σε μια φωτογραφία που έχουμε περάσει από επεξεργασία και θέλουμε αυτό το σώμα. Πετάμε το φαγητό που φτιάξαμε για το instagram, όχι και τόσο νόστιμο τελικά. Ενώ είμαστε απασχολημένοι να βρούμε την τέλεια γωνία της κάμεράς μας, οι ζωές μας μετατρέπονται σε ένα εκθαμβωτικό και άψογο περιτύλιγμα που είναι άδειο μέσα.

Μπορούμε να διαχειριστούμε τα social media, μπορούμε να κρίνουμε εάν αυτό που βλέπουμε είναι αληθινό. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επιτρέψουμε τα social media και τα πρότυπα που προβάλλονται μέσα από αυτά να καθορίσουν τις ζωές μας.

“Δαμάζω τη…. Ζήλια μου”

• Αναγνωρίστε το συναίσθημα: Όταν συνειδητοποιείτε ότι ζηλεύετε, η ζήλια χάνει τη δύναμή της κατά κάποιον τρόπο, γιατί δεν της επιτρέπεται να σας επηρεάσει ή να σας κάνει να νιώθετε ντροπή ή τύψεις.

• Να εμπιστευτείτε: Ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί η ζήλια είναι να δομήσετε την σχέση σας  στην εμπιστοσύνη, τον σεβασμό και την αγάπη. Εάν αισθάνεστε ότι ο σύντροφός σας δεν είναι ειλικρινής τότε ίσως πρέπει να αναρωτηθείτε για το μέλλον της σχέσης. Μια σταθερή σχέση που σας παρέχει ασφάλεια μπορεί να σας βοηθήσει να ξεπεράσετε το πρόβλημα.

• Μάθετε από τα λάθη σας: Αν εντοπίσετε την πραγματική αιτία τότε μπορείτε να εστιάσετε στον εαυτό σας και στο πώς θα μπορέσετε να βελτιωθείτε.

• Διαχειριστείτε τη ζήλεια: Προσπαθήστε να αποστασιοποιηθείτε από την κατάσταση που σας προκαλεί ζήλεια, να σκεφτείτε και να ηρεμήσετε. Μιλήστε με τον σύντροφό σας και βρείτε μαζί λύσεις στα προβλήματα που σας απασχολούν.

• Εστιάστε στα θετικά: Κάθε φορά που ζηλεύετε κάτι που δεν έχετε, καλό είναι να εστιάζετε στα θετικά και να εκτιμάτε αυτά που έχετε.

• Αφήστε το χρόνο να περάσει: Όσο ανίατη κι αν μοιάζει, όσο κι αν δυσκολεύεστε να το πιστέψετε, σε μερικά χρόνια η ζήλια σας  θα έχει στριμωχτεί σε σχεδόν λογικά πλαίσια.

• Μέχρι τότε… Δείτε το σαν κομπλιμέντο: Ο/η σύντροφος σας είναι άτομο άξιο θαυμασμού. Σκεφτείτε πως  αντί να ξεκινάτε καυγά κάθε φορά που κάποιος τον/την κοιτάζει μπορείτε να αναλογιστείτε ότι εκείνος/η κοιμάται στο κρεβάτι μαζί σας  και δεν τον μοιράζεστε με κανέναν άλλον.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η παθολογική ζήλια δεν έχει ταξινομηθεί ακόμα ως ψυχική διαταραχή, δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής κάποιες διεθνώς κοινά αποδεκτές κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπισή της. Παρόλ΄αυτά, έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες, τόσο φαρμακευτικά όσο και ψυχοθεραπευτικά. Η φαρμακευτική αντιμετώπιση που έχει δοκιμασθεί αφορούσε κυρίως στην αντιμετώπιση της υποβόσκουσας ψυχοπαθολογίας που θεωρείται ως αιτία της παθολογικής ζήλιας.

Όσον αφορά στην ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση, υπάρχουν διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, ανάλογα με το τι ζητά ο καθένας και τι του ταιριάζει προσωπικά.

Γράφει ο George James

Πηγή:

- Ζήλια: Ο Ψυχίατρος Δημ. Παπαδημητριάδης, "Υγεία Πάνω Απ' Όλα", ΑΝΤ1