Σχολικός Εκφοβισμός: Τι είναι και πώς να τον αντιμετωπίσετε

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού μελετήθηκε για πρώτη φορά το 1978 στη Νορβηγία και 9 χρόνια μετά, το 1987, σε πολλά επιστημονικά περιοδικά εμφανίζεται ο σχετικός όρος “bullying”.

Ενώ σαν φαινόμενο επισημαίνεται και καταγράφεται τη δεκαετία του 1970, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εμφανίζεται και τότε. Εξάλλου αποτελεί μια ακόμη έκφραση της βίαιης συμπεριφοράς η οποία υπάρχει με τη γέννηση του ανθρώπου.

Στο φαινόμενο του bullying εμπλέκονται πολλά μέρη

Το παιδί που δέχεται βία
Το παιδί ή ομάδα παιδιών που ασκεί βία
Τα παιδιά θεατές
Οι εκπαιδευτικοί
Οι γονείς

Στην ουσία αναφέρεται στην βία μεταξύ παιδιών. Στην ιστορία του Όλιβερ Τουίστ - που διαδραματίζεται τον 19ο αιώνα - υπάρχουν πολλά στοιχεία βίας μεταξύ παιδιών τα οποία επιβιώνουν μέχρι σήμερα. Τα μυθιστορήματα για το Αγγλοσαξωνικό εκπαιδευτικό σύστημα όπου ο εκφοβισμός των μεγαλύτερων είναι αποδεκτό καθεστώς.

Σύμφωνα με τον Olweus σχολική βία και σχολικός εκφοβισμός παρατηρείται όταν ένα παιδί «εκτίθεται, κατ’ επανάληψη και σε διάρκεια χρόνου, σε αρνητικές πράξεις από ένα ή περισσότερα άτομα».

Ο όρος «αρνητική πράξη» αναφέρεται στην πράξη εκείνη με την οποία «ένα άτομο προκαλεί εσκεμμένη βλάβη ή συναισθηματική δυσκολία σε άλλο άτομο, μέσω σωματικής επαφής, λεκτικώς ή με άλλους τρόπους».

Μια σημαντική παράμετρος που τίθεται είναι η έννοια της επανάληψης. Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός. Δεν είναι ένας απλός τυχαίος καβγάς μεταξύ δυο παιδιών στη σχολική αυλή. Επίσης περιλαμβάνει ανισορροπία δύναμης ή εξουσίας μεταξύ του παιδιού που εκφοβίζει και του παιδιού που εκφοβίζεται.

Το αποτέλεσμα αυτής της πράξης είναι η δεύτερη σημαντική παράμετρος. Οι πράξεις σχολικού εκφοβισμού έχουν αποτέλεσμα ή θα μπορούσαν να έχουν ως αποτέλεσμα σωματική βλάβη ή συναισθηματικές δυσκολίες (δυσκολίες συμπεριφοράς) πάνω στο παιδί.

Η τελευταία παράμετρος έχει να κάνει με τις μορφές του σχολικού εκφοβισμού ο οποίος μπορεί να είναι σωματικός, λεκτικός ή με οποιαδήποτε άλλη μορφή.

Γενικά το Bullying μπορεί να περιλαμβάνει:

Άσκηση φυσικής βίας, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα,
Εσκεμμένο ή συχνό αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες, κοινωνική απομόνωση ή αποκλεισμό
Σεξουαλική παρενόχληση
Χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων, πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδίαΑπειλές και εκβιασμό
Υβριστικές ή περιπαικτικές εκφράσεις για τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία, την ταυτότητα αναπηρίας, τη σεξουαλική ταυτότητα του θύματος
Κλοπές ή και Ζημιές στα προσωπικά αντικείμενα του θύματος
Επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων
Διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών
Ηλεκτρονικό bullying cyber bullying (Το cyberbullying περιγράφεται ως "η επαναλαμβανόμενη και εκ προθέσεων βλάβη που προκαλείται διαμέσου της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών" Το Cyberbulling εμφανίζεται συχνότερα σε ιστότοπους όπου συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός εφήβων)

Bullying ή πείραγμα;

O Olweus τονίζει τη διαφορά του bullying με το «πείραγμα» στα πλαίσια του παιχνιδιού. Το «πείραγμα» αυτό συνήθως συμβαίνει μεταξύ φίλων και δεν περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικού πόνου των άλλων. Αντίθετα το bullying εμπλέκει άτομα που δεν έχουν φιλικές σχέσεις.

Η χαρακτηριστική ανισορροπία δύναμης διατυπώνει ο olweus στον ορισμό του μπορεί να αναφέρεται στα ατομικά ή κοινωνικά χαρακτηριστικά του δράστη και του θύματος.

Το «πείραγμα» μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε εκφοβισμό αν συμβαίνει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και το σημαντικότερο όταν το παιδί αισθανθεί ότι οι πράξεις των άλλων δεν διέπονται από αστείο και δεν γίνονται μέσα στα όρια του παιχνιδιού.

Το παιδί που βιώνει εκφοβισμό

Το παιδί που εκφοβίζει επιλέγει το παιδί που θα εκφοβίσει πολύ συγκεκριμένα και καθόλου τυχαία. Συνήθως θα επιλέξει παιδί που:

Διαφέρει με κάποιον τρόπο από τα υπόλοιπα (είναι από άλλη χώρα, έχει άλλη θρησκεία, φοράει σιδεράκια γενικά παιδί που διαφέρει από τη μέση εικόνα ενός μαθητή)
Δύσκολα θα βοηθήσει κάποιος (παιδιά μοναχικά που δεν κάνουν εύκολα φίλους)
Που είναι «λιγότερα» δυνατά

Ωστόσο και το παιδί που βιώνει εκφοβισμό γεννά πολλές φορές αντικρουόμενα συναισθήματα. Πολλές φορές γεννά συναισθήματα θυμού προς γονείς, εκπαιδευτικούς και συμμαθητές καθώς είτε δεν του αναγνωρίζουν την αδυναμία του να αντιδράσει είτε θεωρούν ότι αυτό ευθύνεται για τον εκφοβισμό που βιώνει.

Σε γενικές γραμμές πολλά από τα στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού που βιώνει τον εκφοβισμό ευνοούν την στοχοποίηση τους. Στο σημείο αυτό θα αναφερθεί ότι τα παιδιά που βιώνουν εκφοβισμό παρουσιάζουν:

Χαμηλή αυτοεκτίμηση,
Αδυναμία επίλυσης προβλημάτων,
Καταθλιπτικά στοιχεία,
Συναισθηματικές δυσκολίες,
Αίσθημα μοναξιάς,
Χαμηλές σχολικές επιδόσεις και απουσίες
Διαταραχές συμπεριφοράς
Ψυχολογικά / ψυχοσωματικά προβλήματα (πονοκέφαλοι, κοιλιακά άλγη, ενούρηση, διαταραχές ύπνου)
Άγχος
Φοβίες
Δεν μπορούν να μείνουν μόνα
Αποφεύγουν τη βλεμματική επαφή

Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ο συναισθηματικός κόσμος των παιδιών, ο οποίος στην περίπτωση του σχολικού εκφοβισμού δεν διαφέρει από οποιαδήποτε άλλη μορφή βίας. Τα παιδιά βιώνουν:

Θυμό για αυτό που τους συμβαίνει, που δεν μπορούν να αντιδράσουν. Ο θυμός συνήθως εκφράζεται σε οικεία αγαπημένα πρόσωπα όπως ο πατέρας, η μητέρα ή ο αδελφός.
Ντροπή: Ντρέπονται για αυτό που τους συμβαίνει και θεωρούν ότι όλοι οι συμμαθητές τους, τους θεωρούν δειλούς/ δειλές. Έτσι δυσκολεύονται να κάνουν φίλους καθώς θεωρούν εκ προοιμίου ότι κανείς δεν θα τους θέλει για φίλους. Επίσης ντρέπονται να το αποκαλύψουν στους γονείς τους καθώς θα τους «απογοητεύσουν».
Ενοχή: Θεωρούν ότι εκείνοι φταίνε για αυτό που γίνεται, (πχ. «με λένε γυαλάκια -} φοράω γυαλιά -} άρα έχουν δίκιο -} είμαι γυαλάκιας).
Φόβος: Ζουν συνεχώς με το συναίσθημα ότι θα τους κοροϊδέψουν, ότι θα γελάσουν μαζί τους.

Ο συνδυασμός του θυμού - φόβου- ντροπής και ενοχής οδηγούν τα παιδιά να μην λένε σε κανένα αυτό που τους συμβαίνει και συνεπώς να μην ζητάνε βοήθεια. Αυτή η συναισθηματική απομόνωση οδηγεί στην γενικότερη απομόνωση των παιδιών. Εάν δεν λάβουν την κατάλληλη στήριξη στο μέλλον είναι δυνατό να επιδείξουν αδυναμία:

να αναλάβουν ευθύνες,
να επιδείξουν συνέπεια στον κοινωνικό τους ρόλο,
να συνάψουν διαπροσωπικές σχέσεις
να έχουν ομαλή σεξουαλική ζωή

Το παιδί που εκφοβίζει

Στην εκδήλωση του φαινόμενου ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει το παιδί (ή ομάδα παιδιών) που εκφοβίζουν το οποίο συχνά γεννά αντιφατικά συναισθήματα. Σε πολλούς ανθρώπους γεννά θυμό και αγανάκτηση ενώ πολλοί αναγνωρίζουν την ανάγκη για στήριξη που έχει αυτό το παιδί.

Πάντα θα πρέπει να θυμόμαστε ότι πίσω από ένα παιδί που εκφοβίζει θα βρεθούν:

Ανάγκη για κυριαρχία πάνω σε άλλους
Αδυναμία ελέγχου παρορμήσεων
Μειωμένη ικανότητα αυτοελέγχου
Αδυναμία τήρησης κανόνων και ορίων
Ασυνήθιστα χαμηλό άγχος
Διογκωμένη αυτοεικόνα
Έλλειψη αίσθησης του μέτρου
Η δημοτικότητα τους βρίσκεται στο μέσο όρο ή κάτω από αυτόν και χαμηλώνει καθώς προσχωρούν στις εκπαιδευτικές βαθμίδες
Είναι εχθρικό απέναντι στο περιβάλλον του (ιδιαίτερα σε γονείς και εκπαιδευτικούς)
Απόλυτη έλλειψη ενσυναίσθησης
Είναι δυνατό να περιβάλλονται από άλλους συμμαθητές τους οι οποίοι δεν εκφοβίζουν άμεσα αλλά ενισχύουν το παιδί που εκφοβίζει

Εάν δεν ληφθεί άμεσα η κατάλληλη φροντίδα υπάρχουν αυξημένα ποσοστά μελλοντικής

παραβατικής συμπεριφοράς,
χρήσης ουσιών και
εμπλοκής με το νόμο

Ο ρόλος των παιδιών θεατών

Σημείο - κλειδί στην εμφάνιση του φαινόμενου αποτελούν τα παιδιά - θεατές. Με την συμπεριφορά τους διευκολύνουν ή λειτουργούν ανασταλτικά στην εμφάνιση του φαινόμενου.

Οι αναμενόμενες αντιδράσεις των υπόλοιπων παιδιών είναι:

Να γελάσουν
Να χαμογελάσουν
Να αδιαφορήσουν
Να μιλήσουν στο διπλανό τους και να σχολιάσουν αυτό που γίνεται είτε θετικά είτε αρνητικά
Να κοιτούν και να μην κάνουν απολύτως τίποτε

Οι συγκεκριμένες αντιδράσεις ενισχύουν την συμπεριφορά του παιδιού που ασκεί βια καθώς με το να γελάσουν / χαμογελάσουν οι υπόλοιποι ή να σχολιάσουν το γεγονός έχει επιτύχει να κερδίσει την προσοχή τους.

Στις υπόλοιπες αντιδράσεις αδιαφορία / απραξία είτε δεν δίνει σημασία είτε εντείνει την επιθετική συμπεριφορά προς το παιδί προκειμένου να «κερδίσει» και αυτούς.

Από την άλλη πλευρά οι συγκεκριμένες αντιδράσεις επηρεάζουν σημαντικά το παιδί που δέχεται εκφοβισμό. Το γέλιο, το χαμόγελο, η αδιαφορία και η απραξία ενισχύουν τη μοναξιά του παιδιού και σε ένα δεύτερο επίπεδο την επιβεβαίωση της πράξης του παιδιού που εκφοβίζει και άρα ενισχύει την ενοχή του παιδιού.

Επίσης ο σχολιασμός του γεγονότος ενισχύει με τη σειρά του και την ντροπή που βιώνει το παιδί και τη μοναξιά του.

Το παιδί μου είναι παρατηρητής / μάρτυρας σε επεισόδιο εκφοβισμού. Τι να κάνω;

Εάν το παιδί σας είναι παρατηρητής συμβάντος/ων σχολικού εκφοβισμού είναι σημαντικό:

Να μιλήσετε μαζί του, υπογραμμίζοντας ότι είστε δίπλα του, το στηρίζετε και το βοηθάτε να αντιμετωπίσει τις όποιες δυσκολίες και ανησυχίες του. Επιβραβεύστε το που έχει θάρρος να μιλήσει μαζί σας ή και με άλλα άτομα, π.χ. φίλους/ες, για αυτήν την κατάσταση.
Να ρωτήσετε, χωρίς να κρίνετε τη συμπεριφορά του, τον ρόλο που υιοθέτησε στο συμβάν του εκφοβισμού συμμαθητή/τριάς του (ενισχυτής/συνεργός, αμέτοχος) και τα συναισθήματά του (π.χ. μπορεί να φοβήθηκε ότι εάν παρενέβαινε θα έκανε τα πράγματα χειρότερα ή θα έπεφτε θύμα εκφοβισμού).
Να μάθετε στο παιδί σας να μπαίνει στη θέση του άλλου που εκφοβίζεται, πώς αυτός νιώθει, δηλαδή. Χρησιμοποιείτε εκφράσεις, όπως «πώς αισθάνεσαι με αυτό που έγινε;», «πώς σε κάνει να νιώθεις, αυτό;», «πώς μπορώ να σε βοηθήσω να νιώσεις καλύτερα;», «τί πιστεύεις ότι θα είναι καλύτερο να κάνουμε;», «με ενδιαφέρει το πώς νιώθεις εσύ».
Να εξηγήσετε στο παιδί σας την αξία του σεβασμού και της αποδοχής της διαφορετικότητας.
Να ενθαρρύνετε το παιδί σας στο να αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του.
Να ενθαρρύνετε το παιδί σας να μιλήσει στους/τις εκπαιδευτικούς του για όσα βλέπει που δεν ταιριάζουν με τους κανόνες αποδεκτής συμπεριφοράς του σχολείου.
Να ενθαρρύνετε το παιδί σας να αλλάξει παρέες και να διευρύνει τον κύκλο των φίλων του. Γνωρίστε τις παρέες του, συναντώντας τους/τις φίλους/ες και συζητάτε σχετικά με αυτές.
Ενημερώστε το σχολείο σχετικά με το συμβάν εκφοβισμού, για το οποίο σας μίλησε το παιδί. Το σχολείο γνωρίζει ποιες ενέργειες πρέπει να επακολουθήσουν ώστε να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο του εκφοβισμού.

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών

Στην εκδήλωση ενός φαινόμενου μέσα στο σχολικό πλαίσιο πρώτο λόγο οφείλουν να έχουν και οι εκπαιδευτικοί.

Σε γενικές γραμμές ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να:

Ενημερωθεί για το φαινόμενο και ως συνέπεια να γίνει ικανότερος να το αναγνωρίζει να το σταματά άμεσα και να μπορεί να αναπτύξει στη συνέχεια προγράμματα ή τεχνικές παρέμβασης για εκτόνωση του
Μην αγνοήσει ή υποτιμήσει κάτι που του αναφέρει το παιδί
Κάνει άμεση και αυστηρή παρατήρηση αμέσως μετά το περιστατικό
Να αξιοποιήσει τη «δύναμη» του παιδιού που ασκεί βία σε θετικές συμπεριφορές
Να αναπτύξει δραστηριότητες σχετικά με το φαινόμενο (συζήτηση, παιχνίδι ρόλων, ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων)
Να Δημιουργήσει θετικό κλίμα στο σχολείο
Να προστατεύσει το παιδί που δέχεται τη βία, να μη του ζητάτε να εξηγήσει μπροστά σε άλλους τι έχει γίνει, αλλά σε κατ’ ιδίαν συνάντηση να γίνεται προσπάθεια απενοχοποίησης και συναισθηματικής ενίσχυσης

Επίσης:

Συστήνεται να αποφεύγεται η ποινικοποίηση της πράξης και η τιμωρία του παιδιού με αποβολές από τη σχολική μονάδα καθώς δεν είναι αποτελεσματικές.
Θα πρέπει να δημιουργείται τέτοιο κλίμα στο σχολείο ούτως ώστε να μην καλύπτονται τέτοια μυστικά.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην ζητηθεί η «συμφιλίωση» μεταξύ παιδιού που δέχεται βία και παιδιού που ασκεί βία καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να επαναθυματοποιηθεί το ένα παιδί και το άλλο να επιβεβαιώσει την «δύναμη» και κυριαρχία» του.

Το προφίλ των γονιών των θυτών

Αυταρχικοί γονείς, τιμωρητικοί και όχι υποστηρικτοί
Χρήση βίας ως μέθοδος επίλυσης προβλημάτων
Συναισθηματική παραμέληση, έλλειψη τρυφερότητας τα πρώτα χρόνια της ζωής
Έλλειψη ορίων που εκλαμβάνεται ως αδιαφορία από τα παιδιά
Συχνά ξεσπάσματα θυμού και σωματικές τιμωρίες
Βίαιη συμπεριφορά των γονιών προς τα παιδιά
Ανοχή στη βίαιη συμπεριφορά των παιδιών

Τρόποι πρόληψης και αντιμετώπισης

Κάθε μέλος της σχολικής κοινότητας έχει ρόλο και ευθύνη για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού. Ο βαθμός εμπλοκής κάθε μέλους, σχετίζεται τόσο με την ιδιότητά του, όσο και με τη σοβαρότητα, τη συχνότητα και την ένταση του περιστατικού εκφοβισμού. Άλλος είναι ο ρόλος και η ευθύνη του διευθυντή του σχολείου, άλλος του δασκάλου, άλλος των συμμαθητών, άλλος των γονιών. Ωστόσο, θα πρέπει όλοι να συνεργαστούν σε ένα πλαίσιο παράλληλων δράσεων, διότι, αφού η αιτιολογία του εκφοβισμού είναι πολυπαραγοντική και η αντιμετώπισή του θα πρέπει να είναι πολυεπίπεδη.

Συμβουλές σε ένα παιδί – θύμα σχολικού εκφοβισμού

Μην εμπλέκεσαι σε πάλη με ένα νταή και μην προσπαθείς να ανταποδώσεις.
Μη πιστεύεις τις προσβολές για το άτομό σου. Να επαινείς τον εαυτό σου.
Μην απαντάς στις κοροϊδίες και μη μπαίνεις σε κανένα διάλογο.
Μη θεωρήσεις ότι αξίζεις να επιλέγεσαι για θύμα. Δεν φταις εσύ! Πολλοί πετυχημένοι άνθρωποι υπήρξαν θύματα σχολικού εκφοβισμού.
Γράψε τι αισθάνεσαι
Μην αγνοήσεις το bullying.
Μίλα στους γονείς και στους δασκάλους σου για τα περιστατικά βίας που βίωσες ή βιώνεις για να σε βοηθήσουν.
Αν φοβάσαι να το πεις σε κάποιον ενήλικα, πες το τουλάχιστον σε έναν φίλο και ζήτα του να είναι μαζί σου.
Μάθε να πιστεύεις καλά πράγματα για τον εαυτό σου και την προσωπικότητά σου.
Φύγε μακριά όσο γρηγορότερα μπορείς, εάν ένας νταής προσπαθήσει να σε βλάψει.
Μη συχνάζεις στα μέρη όπου ένας νταής μπορεί να σε στοχοποιήσει, είτε είναι φυσικές τοποθεσίες είτε είναι στο διαδίκτυο.
Αν σου έστειλαν απειλητικό sms ή email κράτησέ το, μη το σβήσεις, θα χρειαστεί ως απόδειξη.

Τι να κάνουν οι εκπαιδευτικοί

Ο εκφοβισμός είναι πρόβλημα σχολικής πειθαρχίας. Οι εκπαιδευτικοί έχουν ευθύνη για την ασφάλεια των παιδιών και τη δημιουργία πολιτισμένου κλίματος στο σχολείο.

Κάθε φαινόμενο εκφοβισμού θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα και από τη ρίζα του.

Εξηγείστε από την πρώτη ημέρα στα παιδιά τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός κι ότι είναι ευθύνη όλων των παιδιών να αναφέρουν αν αντιληφθούν κάτι. Μαθητές, που εκφοβίζουν στη γειτονιά, δεν τολμούν να το κάνουν σε σχολεία, όπου οι κανόνες είναι ξεκάθαροι και οι παραβάσεις τους τιμωρούνται πάντα.
Προτείνετε στα παιδιά να κάνουν μια μικρή έρευνα στο σχολείο σχετικά με το σχολικό εκφοβισμό: Θα δώσει χρήσιμες πληροφορίες και θα ευαισθητοποιήσει τα παιδιά σχετικά με το θέμα.
Αναρτήστε σε κάθε τάξη το σύνολο των κανόνων συμπεριφοράς.
Διδάξτε τα παιδιά να σέβονται τις διαφορές μεταξύ τους.
Διδάξτε στα παιδιά τεχνικές διεκδικητικότητας και ενίσχυσης αυτό-πεποίθησης.
Διδάξτε σε όλα τα παιδιά ότι οι άπραγοι παρατηρητές δεν είναι αθώοι.
Κανείς δεν πρέπει να ανέχεται τον εκφοβισμό, αλλά να τον αναφέρουν.
Μην περιμένετε μόνο από τα παιδιά ή τους γονείς να σας καταγγείλουν κάτι. Παρατηρείτε-έχετε το νου σας!
Μιλήστε με το παιδί-θύμα ιδιαιτέρως, καθώς και στα υπόλοιπα παιδιά ξεχωριστά για να μάθετε αν παρόμοια περιστατικά έχουν ξανασυμβεί. Κρατήστε σημειώσεις. Καθησυχάστε το παιδί-θύμα ότι δε φταίει εκείνο κι ότι θα αντιμετωπισθεί.
Μιλήστε στο παιδί-θύτη ιδιαιτέρως για τη συμπεριφορά του, τις συνέπειες και τις κυρώσεις που θα έχει αν συνεχίσει. Μην πιστεύετε ψευτο-δικαιολογίες, ότι απλά παίζαμε και γελάγαμε: Αν ήταν παιχνίδι διασκέδαζαν και γέλαγαν όλοι;
Κρατήστε τις γραπτές μαρτυρίες και παρουσιάστε τις στο σύλλογο διδασκόντων και τους γονείς των εμπλεκόμενων παιδιών. Ζητήστε από τους συναδέλφους να είναι επίσης σε επιφυλακή.
Δώστε κατάλληλη ποινή στον εκφοβιστή (όχι σωματική τιμωρία, ούτε ταπεινώσεις κι εξευτελισμοί).Επιμείνετε από τον εκφοβιστή να ζητήσει συγνώμη από το παιδί-θύμα, καθώς και να επιστρέψει ότι πράγματα ή χρήματα του έχει αποσπάσει.
Ενημερώστε τους γονείς του θύτη.
Προσπαθήστε να σπάσετε την κλίκα των εκφοβιστών, αν έχει δημιουργηθεί κάτι τέτοιο.
Συνήθως το πιο επιθετικό παιδί δρα ως αρχηγός, ενώ άλλα παιδιά ακολουθούν από φόβο. Κρατήστε στενότερη επιτήρηση στο επιθετικότερο παιδί και προσπαθήστε να προσανατολίσετε τα υπόλοιπα παιδιά σε άλλες δραστηριότητες και σε υποστήριξη των συμμαθητών τους.
Παρακολουθήστε την πορεία των πραγμάτων. Μήπως μετά από λίγο καιρό συμβαίνουν πάλι τα ίδια;
Αν δεν μπορείτε να το αντιμετωπίσετε μόνος/η, συζητήστε το με το σύλλογο διδασκόντων, την προϊστάμενη αρχή της περιφέρειας σας και ζητήστε εγγράφως τη συνδρομή τους καθώς και τη συνδρομή ειδικού.
Αν υπάρξει σοβαρός τραυματισμός, ενημερώστε την τοπική αστυνομία.
Επιτηρείτε για περιστατικά εκφοβισμού στα διαλείμματα, στις αυλές, στις εκδρομές. Αν το παιδί-θύμα είναι απομονωμένο, σκεφτείτε με ποια άλλα παιδιά θα ταίριαζε και μιλήστε σε αυτά για να κάνουν παρέα.
Να είστε συνεπείς και δίκαιοι στις παραβάσεις κανόνων συμπεριφοράς.
Δημιουργήστε κουτί παραπόνων στην τάξη, όπου τα παιδιά ανώνυμα καταθέτουν όσα συμβαίνουν. Η ακόλουθη συζήτηση προωθεί την υπευθυνότητα, χωρίς να μειώνει πρόσωπα.

Τι να κάνουν οι γονείς του θύματος

Να μιλάτε καθημερινά με το παιδί σας, να το ρωτάτε για το πώς πέρασε στο σχολείο, να συζητάτε μαζί του. Τα παιδιά συνήθως ντρέπονται και κρατούν τον εκφοβισμό κρυφό από τους ενήλικες. Πείτε στο παιδί ότι έπραξε σωστά που σας μίλησε κι ότι πρέπει πάντα να σας αναφέρει ό,τι συμβαίνει.
Παρατηρείστε αν το παιδί σας δείχνει τα παραπάνω σημάδια ότι έχει πέσει θύμα. Μην το αμελήσετε, μην πείτε ‘δε βαριέσαι, παιδιά είναι΄, ή ΄δε παθαίνει τίποτα, ας γίνει σκληρός’.
Σημειώστε όσες περισσότερες λεπτομέρειες γίνεται, από τα περιστατικά, ώστε να κάνετε αναφορά με στοιχεία.
Τονίστε στο παιδί ότι δε φταίει αυτό, δεν έχει κάτι κακό. Τονώστε του την αυτοπεποίθηση και διδάξτε του να επαινεί τον εαυτό του.
Διδάξτε του να στέκεται όρθιο με αυτοπεποίθηση, να κοιτά στα μάτια, να λέει δυνατά ‘ΣΤΑΜΑΤΑ’ ή ‘ΠΑΡΑΤΑ ΜΕ’ και να φεύγει.
Αναφέρετε συγκεκριμένα περιστατικά, στο δάσκαλο.
Ανάλογα με το αν θα υπάρξει αλλαγή, μιλήστε στο διευθυντή ή τις αρμόδιες Διευθύνσεις Εκπαίδευσης. Κινητοποιείστε κι άλλους γονείς να διαμαρτυρηθούν, συνεργαστείτε ενεργά μαζί τους και εμπλακείτε στη σχολική ζωή των παιδιών σας υποστηρικτικά.
Μην αδιαφορείτε- παρακολουθήστε τις συναντήσεις του Συλλόγου γονέων και κηδεμόνων και με δική σας πρωτοβουλία θίξτε το θέμα του σχολικού εκφοβισμού και ζητήστε στήριξη από ειδικούς.
Συνεχίσετε στενή επικοινωνία με το παιδί, για να βεβαιωθείτε ότι δεν θα ξαναρχίσουν τα ίδια.
Αν το παιδί χρειαστεί, ζητήστε ψυχολογική στήριξη από κατάλληλο επαγγελματία.
Συμβουλεύστε το παιδί σας να προσέχει σε ποιόν δίνει τον αριθμό του κινητού του τηλεφώνου και τη διεύθυνση του email του.
Σε καμία περίπτωση μη δεχτείτε τις αφορμές που χρησιμοποιεί ο θύτης ως δικαιολογημένες. Αν για παράδειγμα κοροϊδεύουν το παιδί σας επειδή φορά γυαλιά, το να του βάλετε φακούς επαφής, εμμέσως δικαιολογεί το θύτη και αποφεύγει την ουσία του προβλήματος: την επιθετική τάση του παιδιού-θύτη.
Αν το παιδί επίμονα αρνείται να πάει σχολείο, επειδή φοβάται, με το απειλήσετε ή το πιέσετε. Αυτό απλώς θα επιδεινώσει την ψυχική του φόρτιση. Ζητήστε δικαιολογητικά από κάποιον γιατρό που καταλαβαίνει το πρόβλημα, καθώς αναζητείτε στήριξη για το παιδί.
Απασχολείτε το παιδί σε άλλες ομαδικές δραστηριότητες (αθλητισμό, προσκοπισμό, καλλιτεχνικά κλπ.), όπου έχει την ευκαιρία να κάνει νέους φίλους και να νιώθει ασφαλές.
Αν το παιδί τραυματιστεί από τους εκφοβιστές, ενημερώσετε και την αστυνομία και γνωστοποιείστε στο σχολείο ότι έχετε ενημερώσει την αστυνομία. Απαιτείστε από το σχολείο να ενημερώσει τους γονείς του παιδιού-εκφοβιστή.
Αν δεν αλλάζει η κατάσταση, αλλάξτε σχολείο! Στο νέο σχολείο, ρωτήστε αν υπάρχουν εκεί εκφοβιστές και πώς αντιμετωπίζει το σχολείο το φαινόμενο αυτό.
Συλλέξτε πληροφορίες από άλλους μαθητές και γονείς και ιδιαίτερα από μαθητές ταλαντούχους, ευαίσθητους και ικανούς, οι οποίοι γίνονται συχνά θύματα εκφοβισμού.
Είναι σημαντικό οι γονείς να ζητούν πληροφορίες και να ωθούν έτσι τη σχολική κοινότητα να λάβει θέση στο θέμα αυτό.
Αν μάθετε μέσω του παιδιού σας, ότι κάποιο άλλο παιδί θυματοποιείται, συζητείστε το στο σχολείο: Το άλλο παιδί μπορεί να μην έχει πει τίποτε, να μην έχει επαρκή υποστήριξη από το σπίτι του και βοηθάτε ολόκληρη την τάξη με το ενδιαφέρον σας.

Τι να κάνουν οι γονείς του θύτη

Σταματήστε το παιδί αμέσως μόλις παρατηρήσετε επιθετική συμπεριφορά του παιδιού σας προς άλλα παιδιά. Εφαρμόστε σταθερά όρια και ποινές με συνέπεια.
Οι ποινές ΔΕΝ περιλαμβάνουν σωματική τιμωρία.
Συζητείστε μαζί του για το τι μπορεί να του συμβαίνει- μήπως το απασχολεί ή στεναχωρεί κάτι. Εξηγείστε του ότι η συμπεριφορά αυτή είναι απαράδεκτη και ότι το αντίκτυπο στα άλλα παιδιά είναι πολύ βαρύ.
Αποθαρρύνετε άλλα μέλη της οικογενείας σας να παρουσιάζουν εκφοβιστικές συμπεριφορές.
Διδάξετε στο παιδί σας τεχνικές χαλάρωσης και τρόπους επίλυσης συγκρούσεων, χωρίς βία : πώς να λένε όχι και πώς να ζητούν αυτό που θέλουν με ευγενικό τρόπο.
Μη χτυπάτε τα παιδιά ως τιμωρία για την επιθετική τους συμπεριφορά. Τους διδάσκετε ακριβώς αυτό που θέλετε να σταματήσουν: τη βία. Προτιμήστε την αφαίρεση προνομίων ως τιμωρία.
Συζητείστε με το δάσκαλο για την αντιμετώπιση της επιθετικής συμπεριφοράς του παιδιού σας. Επικοινωνήστε με τους γονείς του παιδιού-θύματος και καθησυχάστε τους ότι αντιμετωπίζετε το πρόβλημα.
Υπενθυμίστε στο παιδί σας τους κανόνες που υπάρχουν τόσο στο σχολείο όσο και στο σπίτι, προς τους οποίους θα πρέπει να συμμορφώνεται.
Μάθετε στο παιδί σας να μπαίνει στη θέση αυτού/ής που εκφοβίζεται, πώς νιώθει, δηλαδή. Χρησιμοποιείτε εκφράσεις, όπως «πώς αισθάνεσαι με αυτό που έγινε;», «πώς σε κάνει να νιώθεις, αυτό;», «πώς μπορώ να σε βοηθήσω να νιώσεις καλύτερα;», «τί πιστεύεις ότι θα είναι καλύτερο να κάνουμε;», «με ενδιαφέρει το πώς νιώθεις εσύ».
Επαινείτε και ενισχύετε το παιδί σας κάθε φορά που επιδεικνύει συνεργατικές και φιλικές συμπεριφορές προς άλλα παιδιά. Αν το παιδί εκφοβίζει επειδή είναι απομονωμένο, προσπαθήστε να το βοηθήσετε να βρει έστω κι έναν φίλο, στον οποίο θα φέρεται με σεβασμό.
Προσπαθήστε να του δώσετε πρωτοβουλίες και ευθύνες, να το εντάξετε σε δημιουργικές δραστηριότητες, όπως εθελοντισμό.
Αν το παιδί εκφοβίζει επίμονα και καταναγκαστικά, ίσως είναι χρήσιμη η ψυχοθεραπευτική βοήθεια, ενώ αν πάσχει από σύνδρομο υπερκινητικότητας η συνδρομή του παιδιάτρου να βοηθήσει.
Εάν είναι μικρότερης ηλικίας, εξηγήστε του τί είναι ο εκφοβισμός. Δώστε του παραδείγματα, π.χ. με ιστορίες και παραμύθια, και εξηγήστε του για τις επιπτώσεις που έχει στα άλλα παιδιά.

Όλα τα παραπάνω αποτελούν κάποιες άμεσες δράσεις σε επίπεδο πρόληψης και αντιμετώπισης στις οποίες μπορεί να προβεί το σχολείο, από μόνες τους όμως δε μπορούν να δώσουν λύση στο πρόβλημα του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο.

Χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα παρέμβασης, στο οποίο να συμμετέχει το σύνολο της σχολικής κοινότητας αλλά και ευρύτεροι κοινωνικοί φορείς, προκειμένου να υπάρξει αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου.

Συμβουλές για μαθητές/-τριες

Βλέπω να εκφοβίζουν έναν συμμαθητή ή μια συμμαθήτριά μου. Τι να κάνω;

Να θυμάσαι ότι όλοι/ες στο σχολείο (μαθητές, μαθήτριες, εκπαιδευτικοί) έχουν υποχρέωση και ευθύνη να κάνουν ό,τι χρειάζεται ώστε να αντιμετωπίζεται ο εκφοβισμός κάθε είδους. Εάν γνωρίζεις ότι ένας συμμαθητής ή μία συμμαθήτριά σου εκφοβίζεται με οποιονδήποτε τρόπο, να το αναφέρεις στους/τις ενήλικες που εμπιστεύεσαι: γονείς, εκπαιδευτικούς κ.ά. Επίσης, δώσε ακριβείς πληροφορίες για τον χώρο και την ώρα που, συνήθως, συμβαίνει το περιστατικό του εκφοβισμού.
Μη συμμετέχεις ποτέ σε πράξεις ή συμπεριφορές εκφοβισμού ενός/μιας συμμαθητή/τριάς σου. Αν σου ζητηθεί να πάρεις μέρος και εσύ στον εκφοβισμό, να πεις αποφασιστικά ότι δεν συμφωνείς καθόλου με αυτό και να το αρνηθείς.
Πες σε εκείνον/η που εκφοβίζει ότι δεν έχει κανένα δικαίωμα να κάνει τους/τις άλλους/ες να υποφέρουν, ότι αυτό που κάνει είναι εκφοβισμός, ότι είναι κακό και λάθος, δεν το βρίσκεις αστείο, δεν σου αρέσει και πρέπει να σταματήσει.
Μην βοηθάς στη διάδοση κουτσομπολιών που πληγώνουν ή φέρνουν σε δύσκολη θέση έναν/μια συμμαθητή/τριά σου. Να σταματήσεις αμέσως τη συζήτηση και να μη μοιραστείς παραπέρα αυτές τις φήμες.
Εάν εντοπίσεις στο διαδίκτυο (π.χ. στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) ή σε μηνύματα στο κινητό τηλέφωνο φήμες ή προσβλητικά σχόλια με σκοπό να πληγώσουν ή να φέρουν σε δύσκολη θέση έναν συμμαθητή ή μία συμμαθήτριά σου, μην τα μεταδίδεις και ενημέρωσε για αυτά τους/τις ενήλικες που εμπιστεύεσαι: γονείς, εκπαιδευτικούς κ.ά.
Μην αντιδράσεις με βία και μην επιτεθείς για να σταματήσεις εκείνον/η που εκφοβίζει, μπλέκοντας σε βίαιους καυγάδες, γιατί αυτό μπορεί να χειροτερεύσει τη κατάσταση.
Εάν δυσκολεύεσαι πολύ να πεις σταμάτα σε εκείνον/η που εκφοβίζει, τουλάχιστον μην συμμετέχεις σε αυτό που γίνεται. Μη δείχνεις με γέλια, επευφημίες ή/και χειρονομίες ότι συμφωνείς με αυτό, δείξε την αποδοκιμασία σου και πες το σε έναν/μια εκπαιδευτικό για να επέμβει.
Στήριξε τον/τη συμμαθητή/τριά σου που εκφοβίζεται και ενθάρρυνέ τον/την να το αναφέρει στους/στις στους/τις ενήλικες που εμπιστεύεται: γονείς, εκπαιδευτικούς κ.ά.
Εάν διστάζει ο συμμαθητής ή η συμμαθήτριά σου που εκφοβίζεται να το αναφέρει στο σχολείο, πρότεινέ του/της είτε να ενημερώσετε μαζί έναν/μια εκπαιδευτικό που αισθάνεται άνετα είτε να το δηλώσει στην ηλεκτρονική πλατφόρμα stop-bullying.gov.gr/incident/ αναφοράς περιστατικού…
Όταν υπερασπίζεσαι το σωστό, θα νιώσεις περήφανος/η για τον εαυτό σου και οι άλλοι/ες θα σου αναγνωρίσουν ότι είσαι ένας άνθρωπος που αξίζει και υπερασπίζεται το δίκαιο.
Μπορείς, επίσης, να αναφέρεις αυτό που είδες και σε αυτή την ηλεκτρονική πλατφόρμα stop-bullying.gov.gr/incident/ αναφοράς περιστατικού… Το μήνυμα σου θα φθάσει αμέσως στους υπεύθυνους του σχολείου. Αυτό θα βοηθήσει τους/τις εκπαιδευτικούς να κάνουν γρήγορα ό,τι χρειάζεται για να προστατεύσουν και να σταματήσουν τον εκφοβισμό του συμμαθητή ή της συμμαθήτριάς σου.

Όταν καταλαβαίνω ότι κι εγώ εκφοβίζω, τι να κάνω;

Το να παραδεχτείς ότι επιτίθεσαι και εκφοβίζεις συμμαθητές και συμμαθήτριές σου με διάφορους τρόπους, κάνοντάς τους να υποφέρουν, είναι δύσκολο. Μπορεί να αισθάνεσαι άσχημα και ενοχή γι’ αυτό. Εάν έχεις τέτοια συναισθήματα, να γνωρίζεις ότι αυτό είναι ένα καλό σημάδι. Δείχνει ότι έχεις συμπόνια και επιθυμία να σταματήσεις τον εκφοβισμό.
Άρχισε να εκτιμάς τι κάνει τον κάθε άνθρωπο μοναδικό, αντί να τον κρίνεις για τη διαφορετικότητά του. Να θυμάσαι ότι θα πρέπει όλους/ες να τους/τις αντιμετωπίζεις με σεβασμό.
Πολλοί άνθρωποι εκφοβίζουν επειδή είναι οι ίδιοι/ες ανασφαλείς, πληγώνουν επειδή κάποιοι/ες άλλοι/ες τους πληγώνουν, υποτιμούν τους/τις άλλους/ες για να κρύψουν τη δική τους αδυναμία και να δείξουν δυνατοί, κοροϊδεύουν γιατί δεν τους αρέσει κάτι από τον εαυτό τους.
Εάν επιτίθεσαι και εκφοβίζεις επειδή αισθάνεσαι μεγάλο θυμό ή έντονα συναισθήματα που δεν μπορείς να ελέγχεις και χάνεις την ψυχραιμία σου, προσπάθησε, πριν ενεργείς, να σκέφτεσαι.
Εάν δεν σου αρέσει να σε πληγώνουν σωματικά ή συναισθηματικά και να σε κάνουν να υποφέρεις, μην το κάνεις στους/στις άλλους/ες. Να συμπεριφέρεσαι όπως θέλεις να σου συμπεριφέρονται. Σε αυτό θα μπορούσαν να σε βοηθήσουν ενήλικες που εμπιστεύεσαι, καθώς και ειδικοί επιστήμονες, όπως π.χ. οι ψυχολόγοι και οι κοινωνικοί λειτουργοί στο σχολείο σου.
Αυτοί/ές που εκφοβίζουν κινδυνεύουν να υποστούν πολλές και σοβαρές συνέπειες, όπως να έχουν σοβαρά προβλήματα στο σχολείο, π.χ. να αντιμετωπίζουν πειθαρχικές ποινές, να δυσκολεύονται να κάνουν και να κρατήσουν πραγματικούς καλούς φίλους, να στιγματιστούν ως βίαια και επιθετικά άτομα.
Εάν εκφοβίζεις συμμαθητές ή συμμαθήτριές σου για να κερδίσεις την αποδοχή της παρέας σου στο σχολείο, τότε πρέπει να καταλάβεις ότι αυτή η παρέα έχει αρνητική επιρροή για εσένα. Φύγε από αυτή την παρέα αμέσως και σταμάτα να εκφοβίζεις.
Ζήτησε συγγνώμη από τον συμμαθητή ή τη συμμαθήτριά σου που έχεις εκφοβίσει. Θα είναι μία θαρραλέα στάση από μέρους σου. Εάν παραδεχτείς ότι ήταν λάθος σου να εκφοβίσεις, τότε αυτό θα είναι κάτι που θα σε ανακουφίσει και θα υπάρχουν λιγότεροι λόγοι να σε αντιπαθούν ή να σε φοβούνται.

Τηλεφωνικές Γραμμές Υποστήριξης για μαθητές/-τριες, γονείς/κηδεμόνες και εκπαιδευτικούς 24ωρη τηλεφωνική γραμμή

https://stop-bullying.gov.gr/
24ωρη τηλεφωνική γραμμή Άμεσης Κοινωνικής Βοήθειας του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης 197 (χωρίς χρέωση)
Συνήγορος του Παιδιού 213 1306 744 – 213 1306 710 (καθημερινές / ώρες λειτουργίας: 09:00 – 16:00)
Γραμμή για τα Παιδιά (χωρίς χρέωση από σταθερό) 800 1132 000 (καθημερινές / ώρες λειτουργίας: 09:00 – 16:00)
Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης (Υπουργείο Υγείας) 10306 – για υποστήριξη σε θέματα βία/επιθετικότητα παιδιών και εφήβων (καθημερινές / ώρες λειτουργίας: 09:00 -21:00)
Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος (Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη) 11188 24ωρη υπηρεσία
Τηλεφωνική γραμμή του Εθνικού Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης που βοηθά στην ταυτοποίηση και στον εντοπισμό των παιδιών που βρίσκονται σε ανάγκη (Προστασία Ασυνόδευτων Ανηλίκων Τρίτων Χωρών) 0030-2132128888 & 0030-6942773030 μέσω WhatsApp ή Viber 24ωρη υπηρεσία
Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας 1107 24ωρη υπηρεσία (συμβουλευτική / ψυχολογική υποστήριξη σε παιδιά και εφήβους)
ΕΛΙΖΑ Γραμμή Παιδιών 10454 – για επαγγελματίες που ασχολούνται με παιδιά και εφήβους υπηρεσία καθημερινές μόνο (καθημερινές / ώρες λειτουργίας : 10:00 20:00) – συμβουλευτική και καθοδήγηση για τις ενέργειες / διασύνδεση με υπηρεσίες όλες οι μορφές κακοποίησης
Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή Βοήθειας για τα Παιδιά SS (Το Χαμόγελο του Παιδιού) / Εφαρμογή Chat 1056 24ωρη (ανώνυμη γραμμή και χωρίς χρέωση) Για άμεση βοήθεια για τα παιδιά που βρίσκονται σε κίνδυνο.
Ευρωπαϊκή Γραμμή Στήριξης Παιδιών & Εφήβων (Το Χαμόγελο του Παιδιού) 116111 24ωρη Συμβουλευτική υποστήριξη
Ευρωπαϊκή Γραμμή για τα Εξαφανισμένα Παιδιά (Το Χαμόγελο του Παιδιού σε εθνικό επίπεδο) 116000 24ωρη υπηρεσία
Τηλεφωνική Γραμμή βοήθειας «Μαζί για το Παιδί» της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί» 11525 Συμβουλευτική γονέων ανήλικων παιδιών, σε εκπαιδευτικούς και σε παιδιά άνω των 12 ετών – (καθημερινές / ώρες λειτουργίας: 09:00 – 19:00)
Η Γραμμή Βοηθείας Help-line (Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου) 210 6007686 (καθημερινές / ώρες λειτουργίας: 09:00 – 17:00) www.help-line.gr δυνατότητα για chat (καθημερινές / ώρες λειτουργίας: 14:00 -17:00)