Η βία στα γήπεδα είναι ένα βαθιά κοινωνικό φαινόμενο με συγκεκριμένες αιτίες. Αποτελεί ένα κοινωνικό πεδίο δραστηριότητας και ως εκ τούτου επηρεάζεται και επηρεάζει πολιτικά, πολιτισμικά, οικονομικά και κοινωνικά συμβάντα. Όσο αυξάνεται η επιθετικότητα στην κοινωνία με αντίστοιχο αναλογικό τρόπο θα αυξάνεται και στον αθλητισμό. Η ρεαλιστική αντιμετώπιση του αρνητικού αυτού κοινωνικού φαινομένου όμως δεν μπορεί να προέλθει μέσα από μια κατασταλτική στρατηγική, αλλά μέσα από την κοινωνικό – προληπτική δράση και την αντιμετώπιση των γενεσιουργών παραγόντων του.
Η εξέλιξη του φαινομένου
Το φαινόμενο της βίας στα γήπεδα σε οργανωμένο επίπεδο δεν είναι καθόλου πρόσφατο αφού η εμφάνιση του τοποθετείται στα τέλη του 19ου αιώνα, δηλαδή λίγο μετά την οργάνωση της σύγχρονης μορφής του ποδοσφαίρου στην Αγγλία και την εξάπλωσή της στα υπόλοιπα κράτη της Ευρώπης. Βέβαια, πρέπει να αναφερθεί ότι οι ιστορικές έρευνες σχετικά με την προέλευση και την προϊστορία του ποδοσφαίρου, το οποίο πρωτοεμφανίζεται τον 13ο αιώνα στην Αγγλία, καταδεικνύουν ότι, ήδη από τους μεσαιωνικούς χρόνους, ήταν συνδεδεμένο με βίαιες εκδηλώσεις, ακόμη και με θανατηφόρα επεισόδια οφειλόμενα σε τοπικισμό, σε χρήση αλκοόλ ή σε φανατισμούς - εχθρότητες εκτός γηπέδων.
Στην αρχαία Ελλάδα το φαινόμενο των βίαιων ξεσπασμάτων εντός κάποιων αθλημάτων θεωρούνταν σχεδόν κάτι το δεδομένο, μάλιστα υπήρχαν πολλά Ολυμπιακά αθλήματα τα οποία είχαν πολύ βίαιο περιεχόμενο και ψυχαγωγούσαν τους φίλαθλους που “διψούσαν” για βία και αιματηρά επεισόδια (π.χ. Παγκράτιο, Πυγμαχία κτλ). Εκτός αυτού πολλοί αθλητές ήταν υπερήφανοι που συμμετείχαν σε τέτοιου είδους αθλήματα και έθεταν την ζωή τους σε κίνδυνο. Ακόμη και στην αρχαία Ρώμη οι μονομάχοι που πάλευαν μέχρι θανάτου φώναζαν στον Καίσαρα “Χαίρε Καίσαρ, οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν”. Έτσι μπορούμε εύκολα να συμπεράνουμε πως το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα οι οπαδοί θέλουν να δουν εξάρσεις βίας και την επικράτηση της ομάδας τους μέσω αυτής είναι φυσιολογικό, πόσο μάλλον όταν δεν λαμβάνονται τα σωστά μέτρα για να αποφευχθούν τέτοια σκηνικά, αφού οι ρίζες τέτοιων φαινομένων είναι βαθιές στον ελληνικό χώρο και στα ελληνικά αθλήματα.
Τα αίτια
Αν και το αθλητικό ιδεώδες είναι παγκόσμια αποδεκτό, τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρούνται φαινόμενα φανατισμού και βίας στους αθλητικούς χώρους.
1) Ο κύριος παράγοντας που συμβάλλει στα επεισόδια είναι η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού, η οποία καλλιεργεί την επιδίωξη της νίκης με κάθε μέσο, οξύνει τον ανταγωνισμό και δυναμιτίζει το κλίμα των αθλητικών συναντήσεων.
2) Η ανοχή και υπόθαλψη του φανατισμού από τους παράγοντες που διοικούν τα σωματεία ενθαρρύνουν την «οπαδοποίηση» των φιλάθλων και την εκδήλωση βίαιων συμπεριφορών στους αθλητικούς χώρους.
3) Οι συνεχείς αναπόδεικτες καταγγελίες για
ευνοϊκές διαιτησίες έχουν δηλητηριάσει πλέον κάθε Έλληνα φίλαθλο που πηγαίνει
στο γήπεδο πρώτα για να αποδοκιμάσει τον διαιτητή και μετά να υποστηρίξει την
ομάδα του.
4) Οι πιεστικές συνθήκες ζωής, κυρίως στις μεγαλουπόλεις, η ανεργία και τα γενικότερα προβλήματα, που συνιστούν τη σκληρή σημερινή πραγματικότητα και προκαλούν τη δυσαρέσκεια και την αντίδραση των νέων, η οποία συχνά διοχετεύεται σε αντικοινωνικές πράξεις, καθώς επίσης και η έλλειψη ισχυρής πολιτικής βούλησης και η ελαστικότητα στην εφαρμογή των νόμων που ενθαρρύνουν την παραβατική και αξιόποινη συμπεριφορά.
5) Ο χουλιγκανισμός πλέον έχει γίνει τρόπος ζωής για πολλούς νέους στη χώρα μας.
6) Άλλος ένας παράγοντας που συμβάλλει στα επεισόδια είναι η μερίδα του αθλητικού τύπου, που πολλές φορές εξάπτει τον φανατισμό - άμεσα ή έμμεσα – με προκλητικά πρωτοσέλιδα. Αλλά και η αναμετάδοση των περιστατικών βίας από την τηλεόραση, λειτουργεί επίσης ως πιθανός πολλαπλασιαστής της βίας. Η όποια κοινωνική έκρηξη πρέπει να έχει στόχο, όραμα, ελπίδα, αγώνα. Αυτά που οι Αρχές συντρίβουν μέσα κι έξω απ' τους χώρους αθλητικών συναντήσεων. Εκεί όπου εχθρός παρουσιάζεται ο οπαδός, ο προπονητής, ο ποδοσφαιριστής, ο παράγοντας της αντίπαλης ομάδας. Ζούμε την απόλυτη παρακμή του ελληνικού ποδοσφαίρου. Το Στοίχημα, τις κασέτες, τα παιχνίδια των μάνατζερ, των ανθρώπων του υποκόσμου που εισέβαλαν στο ποδόσφαιρο για να γεμίσουν τις τσέπες τους. Το σκηνικό τρόμου που στήνεται δεν συνδυάζεται με τον αθλητισμό.
7) Ο φανατισμός μιας οικογένειας ή ενός γονέα με μία ομάδα, για παράδειγμα, μπορεί να ενισχύσει τις εκδηλώσεις βίας των παιδιών, τα οποία ακολουθούν τα πρότυπα που έχουν στο περιβάλλον τους. Οι φανατισμοί όλων των ειδών προκαλούν δυσκολίες στην ατομική και κοινωνική εξέλιξη των παιδιών. Ωστόσο, το να ασχολείται κανείς με ένα άθλημα και ακόμα περισσότερο το να αθλείται ο ίδιος έχει θετική επίδραση, καθώς ο αθλητισμός μαθαίνει στα παιδιά την πειθαρχία και δίνει νόημα στη ζωή τους. Ακόμη και αργότερα, το να παρακολουθούν υγιώς ένα άθλημα ή μία ομάδα και να συμμετέχουν σε υγιή ανταγωνισμό έχει θετικό αντίκτυπο στην εξέλιξή τους, καθώς και στην ομαλή κοινωνικοποίησή τους.
8) Η εξοικείωση των παιδιών με τη βία είναι άλλο ένα στοιχείο το οποίο συμβάλλει στην εμφάνιση βίαιων συμπεριφορών. Τα video games και οι ταινίες, σε μια προσπάθεια να προκαλέσουν ενδιαφέρον, συχνά κατακλύζονται από βία και αποτελούν ένα σημαντικό πεδίο εξοικείωσης των παιδιών με αυτή. Ναι μεν αντιλαμβάνονται, ότι πρόκειται για φαντασία και ότι αυτό δεν είναι κοινωνικά αποδεκτό, αλλά το πρόβλημα είναι ότι η εξοικείωση, δρα υποσυνείδητα, με ένα αίσθημα απάθειας, απέναντι σε δυσάρεστα γεγονότα, που αφορούν συνανθρώπους τους.
Χουλιγκανισμός!
Ο χουλιγκανισμός ονομάστηκε έτσι από τον όρο "hooliganism" που χρησιμοποιείται από τη δεκαετία του 1890 για να χαρακτηρίσει τη συμπεριφορά συμμοριών των δρόμων. Η χρήση του όρου εμφανίζεται σε μια αναφορά της Αστυνομίας του Λονδίνου το 1898, αλλά ενδεχομένως δεν είναι η πρώτη. Η επικρατέστερη θεωρία αναφέρει πως ο όρος πάρθηκε από το όνομα του Πάτρικ Χούλιχαν ο οποίος ήταν Ιρλανδός βάνδαλος που έμενε στο Λονδίνο. Μια άλλη θεωρία αναφέρει πως ο όρος προέρχεται από τον απολίτιστο τρόπο ζωής μιας Ιρλανδικής αγροτικής οικογένειας. Άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι ο όρος πάρθηκε από μία συμμορία του δρόμου στο Ισλινγτον του Λονδίνου που είχε το όνομα "Χούλι".Ως χουλιγκανισμός αναφέρεται η ανάρμοστη και βίαιη συμπεριφορά οπαδών αθλητικών ομάδων που οδηγεί στη διατάραξη της τάξης. Εκφάνσεις χουλιγκανισμού συνήθως θεωρούνται πράξεις όπως η υβριστική συμπεριφορά σε γήπεδα κατά τη διάρκεια αγώνων πολλές φορές με ρατσιστική διάθεση, η επιθετική συμπεριφορά σε αυτούς τους χώρους, οι εισβολές οπαδών στον αγωνιστικό χώρο πολλές φορές με βίαιες διαθέσεις, οι ομαδικές συγκρούσεις οπαδών εντός και εκτός γηπέδων καθώς και δολοφονίες που γίνονται μεταξύ οπαδών που τάσσονται υπέρ διαφορετικών ομάδων. Σύμφωνα με τα παραπάνω μπορούμε να τους χωρίσουμε σε τέσσερις κατηγορίες χούλιγκαν:
1) Αυτοί που προκαλούν καταστροφές χωρίς
ιδιαίτερη αφορμή, από έλλειψη παιδείας.
2) Αυτοί που μεταφέρουν εκτός έδρας εσωτερικές
διαφορές και εθνικές αντιπαλότητες.
3) Οι οπαδοί από χώρες με υψηλό ποσοστό
ανεργίας και αλκοολισμού.
4) Οι κάτοικοι φτωχών χωρών που βλέπουν τα
επεισόδια ως φυσική προέκταση ενός σημαντικού ποδοσφαιρικού αγώνα ή, αλλιώς, ως
ενεργό προσφορά των φιλάθλων στον αγώνα των ομοϊδεατών τους ποδοσφαιριστών.
Νόμοι που εισήχθησαν κατά του χουλιγκανισμού κυρίως μετά τα επεισόδια στο EURO το 2000
Δανία: Όσοι μετέχουν σε επεισόδια δεν
ξαναμπαίνουν στη χώρα.
Αγγλία: Όσοι Άγγλοι έχουν καταδικαστεί για
χουλιγκανισμό στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό δεν μπορούν να βγουν από τη χώρα.
Ισχύει από το 1999.
Γαλλία: Από το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του 1998 επιτράπηκαν
δια νόμου οι ομαδικές συλλήψεις οπαδών, αλλά δεν προβλέπονται περιοριστικά
μέτρα.
Γερμανία: Η πιο αυστηρή νομοθεσία της Ευρώπης
«προσφέρει» μια μεγάλη σειρά ποινών στους δικαστές, ανάμεσα στις οποίες και η
κατάσχεση διαβατηρίων και αστυνομικών ταυτοτήτων.
Οι ευθύνες πολλές, είναι διαχρονικές και, σε πολλές πλευρές.
Ευθύνες έχει η κοινωνία, που δεν μπορεί και δεν φαίνεται να θέλει να αυτοπροστατευτεί από την βία, θεωρώντας, ότι είναι έξω από αυτήν και δεν την αφορά. Παρακολουθεί τις εκδηλώσεις ακραίας βίας στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο, όπως παρακολουθεί ένα τηλεοπτικό ριάλιτι. Γιαυτό και ανέχεται, μερικές φορές και δικαιολογεί, τις αβελτηρίες των υπευθύνων, που επιτρέπουν την παραγωγή του φαινομένου και την αναποτελεσματική αντιμετώπισή. Όπως, και σε άλλα ακραία φαινόμενα, τα παρακολουθεί την στιγμή της εκδήλωσής τους, και μετά τα προσπερνά, χωρίς να τα καταγράφει στην ατομική και συλλογική μνήμη. Ακόμη χειρότερα, πολλές φορές, όταν τύχει να είναι μάρτυρας, μιας εγκληματικής πράξης, δεν αντιδρά, είτε από φόβο είτε από αδιαφορία είτε από εξοικείωση με το φαινόμενο. Η ανθρώπινη ζωή είναι πλέον πολύ φθηνή.
Ευθύνες υπάρχουν στο εκπαιδευτικό σύστημα και σε κάθε θεσμό της κοινωνίας, όπως η οικογένεια, η εκκλησία, οι φορείς της αυτοδιοίκησης, τα κόμματα. Η καλλιέργεια του ανταγωνιστικού πνεύματος, του εγωκεντρικού ατόμου, είναι βασική επιλογή τους, τις περισσότερες φορές. Έχουν χάσει σε μεγάλο βαθμό το ανθρωπιστικό περιεχόμενο τους, δεν ενδιαφέρονται για την κοινωνικοποίηση των ανθρώπων, το συλλογικό καλό, ενδιαφέρονται πρωτίστως, για την απόκτηση τίτλων και δεξιοτήτων, για να επιβιώσει ο νέος και η νέα, στην ζούγκλα της εργασιακής, της επαγγελματικής και της κοινωνικής καθημερινότητάς τους.
Ευθύνες έχουν διαχρονικά οι κυβερνήσεις και οι αρμόδιοι φορείς της πολιτείας, που ποτέ δεν αναζητούν το υπόβαθρο των προβλημάτων, τα αίτια που τροφοδοτούν την βία, αντιθέτως, διαχειρίζονται επιφανειακά και επικοινωνιακά το φαινόμενο της βίας, την στιγμή της έντονης εκδήλωσής του και, μέχρι να φύγει από την επικαιρότητα.
Μεγάλες ευθύνες έχουν και μερικοί ιδιοκτήτες των αθλητικών εταιρειών, οι περισσότεροι των οποίων επενδύουν, όχι από αγάπη στον αθλητισμό, αλλά για πολλούς άλλους λόγους, γιαυτό ανέχονται ή και κάποιοι τροφοδοτούν, τουλάχιστον με τις δηλώσεις τους, την οπαδική βία, για να πετύχουν τους προσωπικούς στόχους τους.
Οι συνέπειες της οπαδικής βίας
Στην κοινωνία και στην οικονομία
Με τη γηπεδική βία καταστρέφονται ιδιοκτησίες (π.χ. γήπεδα, προπονητικά κέντρα, γραφεία κτλ.) Έτσι, οι σύλλογοι και οι ομοσπονδίες αναγκάζονται να διαθέσουν μεγάλα ποσά για την επιδιόρθωση των ζημιών. Οι οπαδοί των ομάδων πολύ συχνά τιμωρούνται από τις ομοσπονδίες και δεν μπορούν να παρευρεθούν στο γήπεδο για να δουν την ομάδα τους σε ορισμένους αγώνες. Έτσι, ακόμα και οπαδοί που δεν προκαλούν εντάσεις και ζημιές, δεν μπορούν να δουν την ομάδα τους, όταν δεν φταίνε αυτοί, αλλά οι ανεγκέφαλοι οπαδοί που υπάρχουν. Με σοβαρά επεισόδια, μπορούν να προκληθούν διάφοροι τραυματισμοί, ακόμα και θάνατοι, παικτών, προπονητών, φιλάθλων κτλ. Όλα αυτά τα γεγονότα αποτρέπουν πολλούς φιλάθλους απ’ το να πηγαίνουν στα γήπεδα με αποτέλεσμα να βλέπουμε γήπεδα με λίγο κόσμο, το οποίο γεγονός είναι κακό θέαμα και δυσφημίζει το ποδόσφαιρο.
Συνέπειες στο άτομο
Ο χουλιγκανισμός έχει ολέθριες επιπτώσεις στο άτομο της κάθε κοινωνίας. Αρχικά διακυβεύεται η προσωπική ασφάλεια των πολιτών καθώς συχνά πυκνά παρατηρούμε θύματα μετά από συγκρούσεις φανατισμένων οπαδών. Επιπλέον καταρρακώνεται η αξιοπρέπεια των θυμάτων και όλοι ανεξαιρέτως πάσχουν από ψυχολογικά προβλήματα. Επομένως, σύμφωνα με τα παραπάνω, επιτείνονται οι ανασφάλειες και οι καθημερινοί φόβοι των πολιτών. Υπονομεύονται οι σχέσεις, επιτείνεται η καχυποψία με φυσικό επακόλουθο την κοινωνική απομόνωση ορισμένων ανεγκέφαλων οπαδών. Αναμφίβολα, η σοβαρότερη συνέπεια του κοινωνικού αυτού προβλήματος αποδίδεται στην αλλοίωση της ελεύθερης έκθεσης.
Τα θύματα της οπαδικής βίας στην Ελλάδα
9/9/1983 Άρης Δημητριάδης – 18 ετών, Θεσσαλονίκη
Ο αθλητής ποδηλασίας Άρης Δημητριάδης έγινε πριν από 39 χρόνια ο πρώτος καταγεγραμμένος νεκρός της τυφλής οπαδικής βίας στη χώρα μας. Δέχτηκε επίθεση με μαχαιριές έξω από το γήπεδο Χαριλάου όταν ρώτησε το σκορ του αγώνα με τον Παναθηναϊκό.
26/10/1986 Χαράλαμπος Μπλιώνας– 29 ετών, Λάρισα
Ο πρώτος νεκρός στο γήπεδο. Ανήμερα του Αγίου Δημητρίου πριν από 36 χρόνια ο καθηγητής Χαράλαμπος Μπλιώνας πέφτει νεκρός στις εξέδρες του γηπέδου Αλκαζάρ χτυπημένος στο λαιμό από φωτοβολίδα λίγες μέρες πριν από το γάμο του. Ήταν η πρώτη φορά που είχε πάει στο γήπεδο, τυχαία, γιατί είχε χάσει το δρομολόγιο του ΚΤΕΛ για την Αθήνα.
13/1/1991 Γιώργος Παναγιώτου – 17 ετών, Αττική
Ο πρώτος ανήλικος νεκρός. Ο 17χρονος Γιώργος Παναγιώτου δέχεται φωτοβολίδα στην κοιλιά κατά διάρκεια συμπλοκής οπαδών στη Νέα Φιλαδέλφεια και πέφτει νεκρός.
10/4/1991 Ευθύμιος Λιάκας 21 ετών – Κώστας Ντόλιας 25 ετών, Εθνική οδός Αθηνών – Θεσσαλονίκης
Οι δύο φίλοι καίγονται ζωντανοί επιστρέφοντας από την Αθήνα μετά το τέλος του αγώνα κυπέλλου μεταξύ ΠΑΟΚ – Πανιωνίου. Στο 24ο χιλιόμετρο της εθνικής οδού ένα αυτοκίνητο πλησιάζει στο δικό τους και κάποιος πετά μια βόμβα μολότοφ. Το όχημα γίνεται παρανάλωμα του πυρός.
12/5/1993 Γιώργος Καρνέζης – 25 ετών, Αττική
Ο Γιώργος Καρνέζης πέφτει νεκρός από θανάσιμη μαχαιριά λίγο μετά τη λήξη αγώνα μπάσκετ μεταξύ Ολυμπιακού – Παναθηναϊκού .
29/3/2007 Μιχάλης Φιλόπουλος – 22 ετών, Αττική
Έπειτα από 14 χρόνια κι άλλος νεκρός. Ο Μιχάλης Φιλόπουλος αφήνει την τελευταία του πνοή σε ραντεβού θανάτου για συμπλοκή μεταξύ οπαδών Ολυμπιακού – Παναθηναϊκού.
Πατέρας Μ. Φιλόπουλου για τη δολοφονία ενός ακόμη Μιχάλη: Στο άκουσμα με πήραν τα κλάματα, η κόρη μου λιποθύμησε.
5/9/2011 Γιάννης Ρουσάκης – 21 ετών, Ηράκλειο Κρήτης
Νέο ραντεβού θανάτου αυτή τη φορά στην Κρήτη μεταξύ οπαδών Παναθηναϊκού – ΟΦΗ. Ο Γιάννης Ρουσάκης δέχεται διαδοχικές μαχαιριές κατά τη διάρκεια συμπλοκής και καταλήγει.
14/9/2014 Kώστας Κατσούλης – 46 ετών Αλικαρνασσός Κρήτης
Ο Κώστας Κατσούλης πέφτει νεκρός, τραυματισμένος στο κεφάλι, έπειτα από συμπλοκές μετά τον Αγώνα Εθνικού Πειραιώς και Ηροδότου.
4/5/2017 Νάσος Κωνσταντίνου – 24 ετών, Θεσσαλονίκη
Ο Νάσος Κωνσταντίνου προσπαθεί να ξεφύγει από κουκουλοφόρους που του επιτίθενται στην οδό Αγίου Δημητρίου μετά το τέλος του ΠΑΟΚ – Παναθηναϊκού. Παρασύρεται από αυτοκίνητο και λίγες μέρες μετά αφήνει την τελευταία του πνοή.
5/1/2020 Tόσκο Μποζατζίσκι – 28 ετών, Θεσσαλονίκη
Ο Βούλγαρος Τόσο Μποζατζίσκι παρασύρεται θανάσιμα από αυτοκίνητο στην οδό Μαρίας Κάλας όταν προσπαθεί να ξεφύγει από επίθεση ομάδας οπαδών.
1/2/2022 Άλκης Καμπανός – 19 ετών, Θεσσαλονίκη
Το πιο πρόσφατο θύμα, ο Άλκης Καμπανός πέφτει νεκρός από θανάσιμες μαχαιριές ομάδας ατόμων λίγο έξω από το γήπεδο Χαριλάου, σχεδόν στο ίδιο σημείο όπου άφησε την τελευταία του πνοή και ο πρώτος νεκρός οπαδικής βίας.
Τον Μάρτιο της ίδια χρονιάς ψηφίστηκε ο Νόμος 4908/2022(Μέτρα αντιμετώπισης της οπαδικής βίας, ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των λεσχών φιλάθλων, αθλητικός εθελοντισμός, πνευματικός αθλητισμός, ηλεκτρονικός αθλητισμός (e-sports), εργασιακός αθλητισμός, άλλες διατάξεις για τον εκσυγχρονισμό της αθλητικής νομοθεσίας και λοιπές διατάξεις.), ο οποίος αυστηροποιεί τις ποινές της οπαδικής βίας.
7/8/2023 Μιχάλης Κατσουρής– 29 ετών, Αθήνα
Ήταν μια επίθεση που ήθελε να αφήσει πίσω της νεκρό. Έτσι και έγινε. Το βράδυ της 7ης Αυγούστου «βάφτηκε» με αίμα στη Νέα Φιλαδέλφεια, με έναν οπαδό της ΑΕΚ να χάνει τη ζωή του χτυπημένος από μαχαίρι χούλιγκαν της Ντινάμο Ζάγκρεμπ.
Ο οπαδός της ΑΕΚ δέχτηκε μαχαιριά σε αρτηρία στο μπράτσο και του προκάλεσε ακατάσχετη αιμορραγία. Ο τραυματισμός ήταν μοιραίος και προκάλεσε το θάνατό του, λίγο μετά στο νοσοκομείο όπου είχε μεταφερθεί.
Ο Μιχάλης Κατσουρής, όπως ήταν το όνομα του
άτυχου οπαδού της ΑΕΚ, δεν κατάφερε να κρατηθεί στη ζωή «βυθίζοντας» στο πένθος
φυσικά την οικογένειά του, αλλά και όλοι την οικογένεια της ΑΕΚ.
Τρόποι αντιμετώπισης της οπαδικής βίας
Το φαινόμενο της οπαδικής βίας έχει πολλά κοινά στοιχεία με άλλα αντικοινωνικά και αντιδημοκρατικά φαινόμενα, όπως τα νεοναζιστικά μορφώματα, τα οποία αναπτύσσονται σε περιόδους πολύπλευρων αξιακών κρίσεων, δεν είναι μάλιστα, λίγες οι περιπτώσεις, που βλέπουμε να αλληλοτροφοδοτούνται.
Η πρώτη προσπάθεια αντιμετώπισης του προβλήματος στην Ελλάδα έγινε το 1986, ακολουθώντας και αυτή τα βρετανικά πρότυπα. Συγκεκριμένα, ψηφίστηκε ο Ν. 1646/1986, ο οποίος όριζε μια σειρά πράξεων που διαπράττονταν σε αθλητικούς χώρους πριν ή μετά από αθλητικές εκδηλώσεις και τιμωρούνταν ποινικά. Εν συνεχεία, με τους Ν. 2725/1999 και Ν. 3057/2002, ορίστηκε αυστηρά η νομική υπόσταση των «Συνδέσμων Φιλάθλων», καθώς και οι προϋποθέσεις για τη σύσταση, τη λειτουργία και την εποπτεία τους. Επίσης, με τον Ν. 2725/1999 θεσμοθετήθηκε η ηλεκτρονική επιτήρηση των αγωνιστικών χώρων με κάμερες ασφαλείας.
Μετά τον θάνατο του Άλκη Καμπανού, θεσπίστηκε ο Ν. 4908/2022 με τον οποίο έγιναν αυστηρότερες οι ποινές αντιμετώπισης της οπαδικής βίας που προέβλεπε ο Ν. 2775/1999 (άρθρα 4, 5). Ακόμα, τιμωρείται η κάλυψη των χαρακτηριστικών του προσώπου των θεατών κατά τη διάρκεια του αγώνα με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον έξι μηνών (άρθρο 4). Με τον ίδιο νόμο, απαγορεύτηκε η διάθεση μεμονωμένων εισιτηρίων σε οργανωμένους οπαδούς και η είσοδος τους στο γήπεδο προβλέπεται αποκλειστικά με εισιτήρια διαρκείας.
Οι λύσεις δεν είναι εύκολες, ούτε μπορούν να υπάρξουν σε σύντομο χρόνο.
1. Άμεση κατάργηση των συνδέσμων φιλάθλων.
Οι σύνδεσμοι (ή λέσχες) φιλάθλων είναι ένα ιδιαίτερο μόρφωμα του αθλητικού νόμου, προβλεπόμενο στο κεφάλαιο με τίτλο «ειδικοί αθλητικοί φορείς». Λειτουργούν ως σωματεία του ΑΚ που για την ίδρυση και λειτουργία τους έχουν λάβει την έγγραφη συναίνεση του οικείου αθλητικού σωματείου.
Η εμπειρία τουλάχιστον των 25 τελευταίων ετών έχει δείξει ότι, ακόμη και όταν υπήρξε ειλικρινής πρόθεση (αρκετοί υπουργοί το προσπάθησαν, όπως και η ΕΕΑ), ο έλεγχός της νόμιμης λειτουργίας των συνδέσμων φιλάθλων είναι αδύνατος: Αν οι όροι ίδρυσης και λειτουργίας τους είναι αυστηροί, όπως και πρέπει να είναι (λευκό ποινικό μητρώο για κάθε μέλος που επιθυμεί να συμμετέχει, έλεγχος από την αστυνομία των «γραφείων» τους κλπ), απαιτείται μια διαρκής, κοπιαστική και χρονοβόρα διαδικασία ελέγχου, που καταλήγει στην πράξη ανέφικτη. Αν οι όροι είναι χαλαροί, χωρίς εις βάθος ουσιαστικό έλεγχο, τα προβλήματα δεν αντιμετωπίζονται, με αποτέλεσμα να παρέχεται μια επίπλαστη νομιμοφάνεια στη λειτουργία τους, όσο παραβατική κι αν είναι. Συνεπώς, δεδομένου ότι σήμερα οι σύνδεσμοι φιλάθλων, λειτουργώντας ανεξέλεγκτα, αποτελούν το άντρο της οπαδικής βίας, αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές, μία είναι η λύση, η κατάργησή τους. Άμεσα, αύριο το πρωί.
Χρειάζεται όμως να γίνει και κάτι άλλο. Διότι, ακόμη κι αν οι σύνδεσμοι φιλάθλων παύσουν να υπάρχουν ως ιδιαίτερο νομικό μόρφωμα, κανείς βεβαίως δεν μπορεί να εμποδίσει τους οπαδούς της α ή της β ομάδας να συστήνουν μεταξύ τους σωματεία (Σύλλογος φιλάθλων τάδε), στο πλαίσιο της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι, που κατοχυρώνεται φυσικά στο Σύνταγμά μας. Για να έχει συνεπώς αυτή η κατάργηση ουσιαστικό αποτέλεσμα χρειάζεται ταυτόχρονα να προβλεφθεί στον νόμο ότι οποιαδήποτε χρήση της ονομασίας ή των διακριτικών γνωρισμάτων μιας ομάδας από σωματεία ή κάθε είδους οντότητες τεκμαίρει την ύπαρξη συναίνεσής της και συνεπάγεται την συνευθύνη της για οποιεσδήποτε παράνομες πράξεις τελούνται από τα εν λόγω σωματεία και οντότητες ή και τα μέλη τους, ενεργούντα υπό την ιδιότητά τους αυτή. Επειδή μάλιστα, σύμφωνα με τον αθλητικό νόμο, η επωνυμία και τα διακριτικά γνωρίσματα ανήκουν στο αθλητικό σωματείο και οι ΠΑΕ, οι ΚΑΕ και τα Τμήματα Αμειβομένων Αθλητών έχουν μόνο δικαίωμα χρήσης τους, αποκλειστικά στο πλαίσιο της αθλητικής τους δραστηριότητας, πρέπει επιπλέον να προβλεφθεί ειδικά ότι την παραπάνω συνευθύνη θα τη φέρουν από κοινού και εις ολόκληρον, μαζί με το ιδρυτικό αθλητικό σωματείο, και οι ΠΑΕ, οι ΚΑΕ και τα ΤΑΑ, αν υπάρχουν.
Αυτό δεν είναι καθόλου άδικο, αφού η επωνυμία και τα διακριτικά γνωρίσματα προστατεύονται από τον νόμο και όποιος δεν θέλει να χρησιμοποιούνται χωρίς τη θέλησή του μπορεί πολύ εύκολα και πολύ γρήγορα δικαστικά να το απαγορεύσει. Συνεπώς, όσο το επιτρέπει, σωστά θα τεκμαίρεται ότι, έστω και σιωπηρά, έχει δώσει τη συναίνεσή του για τις πράξεις που τελούνται εξ ονόματός του.Με τον απλό και αποτελεσματικό αυτόν τρόπο ο νομοθέτης μπορεί να καταργήσει το σημερινό δύσοσμο άβατο των συνδέσμων φιλάθλων, αποθέτοντας την ευθύνη εκεί που πρέπει, δηλαδή στις ομάδες, οι οποίες σήμερα εμφανίζονται υποκριτικά να νίπτουν τας χείρας των για τη λειτουργία των συνδέσμων των δικών τους οπαδών, για την οποία μάλιστα έχουν δώσει τη ρητή συναίνεσή τους. Εφεξής, εκείνες θα αποφασίζουν, εφόσον επιθυμούν, ποιοι από τους φιλάθλους τους έχουν τα εχέγγυα να μπορούν, εξ ονόματός τους, να οργανώνονται σε σωματεία ή οντότητες οποιασδήποτε νομικής μορφής ή και άτυπες, αναλαμβάνοντας οι ίδιες την πλήρη ευθύνη.
2. Αυστηροποίηση του πλαισίου κυρώσεων εις βάρος των υπαιτίων, των ομάδων και προσωπικά εις βάρος των διοικούντων.
Για τα επεισόδια και τις πράξεις βίας που τελούνται στο πλαίσιο αθλητικών εκδηλώσεων ή επ΄ αφορμή αυτών, στο επίπεδο των αθλητικών κυρώσεων ισχύει -ορθώς- σήμερα σε γενικές γραμμές η αρχή της αντικειμενικής ευθύνης των ομάδων (επιβολή προστίμων, τιμωρία γηπέδων, αφαίρεση βαθμών κλπ). Πλην όμως, οι κυρώσεις εις βάρος των ομάδων στο πλαίσιο της προαναφερόμενης αντικειμενικής ευθύνης τους αποδεικνύεται συνεχώς ότι δεν είναι όσο αποτρεπτικές θα έπρεπε να είναι ώστε να τις υποχρεώνουν να ελέγξουν με διαρκή και αποτελεσματικό τρόπο, όπως οφείλουν, τις τάξεις των οπαδών τους, οι οποίοι, ας μη γελιόμαστε, μόνον όταν αισθάνονται ότι ενεργούν μαζί με άλλους, όμοιούς τους, και, αν όχι με την κάλυψη, υπό την ανοχή πάντως των ομάδων τους, μπορούν και κάνουν αυτά που κάνουν. Απαιτείται συνεπώς μια περαιτέρω αυστηροποίηση του αθλητικού πειθαρχικού δικαίου για την ευθύνη των ομάδων από πράξεις των οπαδών τους.
Στο πλαίσιο του πειθαρχικού ελέγχου συμπεριλαμβάνεται ασφαλώς και η ανάγκη θέσπισης κανόνων που θα επιβάλλουν στους διαιτητές να επιδεικνύουν μηδενική ανοχή στη βία. Κάτι βεβαίως που δεν είναι ευθύνη της Πολιτείας, αλλά των οικείων αθλητικών Ομοσπονδιών και των αντίστοιχων διοργανώτριων αρχών των διάφορων αθλητικών διοργανώσεων.
Όσον αφορά στους ίδιους τους υπαίτιους
(φυσικούς αυτουργούς), είναι επίσης αλήθεια ότι, υπό κανονικές συνθήκες, το
πλαίσιο των σχετικών (ποινικών) κυρώσεων που προβλέπονται σήμερα είναι αρκετά
αυστηρό σε σχέση με όσα αντιστοίχως προβλέπονται στη νομοθεσία μας για τα
αντίστοιχα κοινά αδικήματα. Πλην όμως, δεν βρισκόμαστε σε κανονικές συνθήκες. Η
διαρκώς αυξανόμενη έξαρση της οπαδικής βίας, επί μακρά σειρά ετών, επιβάλλει
την αντιμετώπιση του φαινομένου με έκτακτο τρόπο, ήτοι με ακόμη μεγαλύτερη
αυστηροποίηση, διότι κι εδώ η εμπειρία έχει αποδείξει ότι στην συντριπτική
πλειοψηφία των περιπτώσεων οι υπαίτιοι πραγματικά χαϊδεύονται από τη Δικαιοσύνη
(τραγικό παράδειγμα, ο φερόμενος ως δολοφόνος του 19χρονου Άλκη, ο οποίος
φέρεται ότι είχε προσφάτως μαχαιρώσει άλλους, αλλά, χωρίς να έχει
προφυλακισθεί, κυκλοφορούσε ελεύθερος, με τα γνωστά αποτελέσματα…).
Αυστηροποίηση λοιπόν των σχετικών ποινικών διατάξεων, ώστε τα περιθώρια επιείκειας που θ’ αφήνει ο νόμος στους δικαστές να είναι ελάχιστα, τα απολύτως δικαιολογημένα δηλαδή στις παρούσες συνθήκες.
Τέλος, προς την κατεύθυνση να υποχρεωθούν οι ομάδες να αναλάβουν αποτρεπτική δράση για τη συμπεριφορά των οπαδών τους, δύο ακόμη σημεία νομίζω ότι είναι ανάγκη να εξετασθούν: Πρώτον, η θέσπιση αστικής ευθύνης των ομάδων για την εγκληματικές ενέργειες των οπαδών τους. Και, δεύτερον, η θέσπιση αντίστοιχης ευθύνης προσωπικά για τους διοικούντες (είτε φέρουν τυπική ιδιότητα είτε όχι, όντας εν τοις πράγμασι οι αληθινοί διοικητές, όπως έχει ήδη αναγνωρισθεί σε ορισμένες περιπτώσεις από την ΕΕΑ και τα δικαστήρια), οι οποίοι, ενώ στην πράξη έχουν τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο, νομικά προσωπικά απολαμβάνουν ένα καθεστώς απόλυτου σχεδόν ανεύθυνου.
3. Ευαισθητοποίηση της Δικαιοσύνης για την αντιμετώπιση της οπαδικής βίας.
Όπως προαναφέρθηκε, η αλήθεια είναι ότι σήμερα η Δικαιοσύνη, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, αντιμετωπίζει το φαινόμενο της οπαδικής βίας με εξαιρετικά επιεική τρόπο. Η εξήγηση είναι απλή και οφείλεται στην έλλειψη ειδικότερων γνώσεων των δικαστικών λειτουργών τόσο για το πλαίσιο οργάνωσης του αθλητισμού και των περί αυτού φορέων και εκδηλώσεων όσο και της πραγματικότητας των σχέσεων των ομάδων με τους οπαδούς τους.
Συνεπώς, ενώ η κατά κανόνα επιείκεια του Έλληνα δικαστή στην καθημερινή απονομή της Δικαιοσύνης είναι κατανοητή και καλοδεχούμενη, η ίδια επιείκεια όταν αφορά σε κατηγορούμενους για αδικήματα οπαδικής βίας (οι οποίοι συνήθως επικουρούνται από ιδιαίτερα έμπειρους και ικανούς συνηγόρους που τους διασφαλίζουν και πληρώνουν οι ομάδες) καταλήγει, αν θέλουμε να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους, ν’ αποτελεί έναν ακόμη παράγοντα που συμβάλλει στη διαιώνιση του προβλήματος. Κατηγορούμενοι για βαρύτατες στην πραγματικότητα πράξεις βίας, όταν συλλαμβάνονται (ακόμη και επ΄αυτοφώρω) αφήνονται σχεδόν πάντοτε αμέσως ελεύθεροι και όταν κάποτε φτάνει η ώρα να δικαστούν, είτε τιμωρούνται με πολύ ελαφρές ποινές, κι αυτές με αναστολή, είτε, συνηθέστερα, αθωώνονται λόγω αμφιβολιών. Το αποτέλεσμα είναι να αποθρασύνονται και να επιστρέφουν με δόξα και τιμή στις τάξεις των συντρόφων τους, ανεβαίνοντας μάλιστα κλίμακα στην ιδιότυπη ιεραρχία των εν λόγω εγκληματικών ομάδων.
Επειδή όμως το πρόβλημα έχει λάβει πλέον ανεξέλεγκτες διαστάσεις, με την ελληνική κοινωνία να θρηνεί ζωές αθώων νέων ανθρώπων, δεν μπορεί πλέον να γίνεται ανεκτό και χρήζει άμεσης αντιμετώπισης. Και από τη Δικαιοσύνη.
Με οργανωτικά μέτρα αλλά και, σε κάθε περίπτωση, με την ευαισθητοποίησή της.
Στο παρελθόν έχει αρκετές φορές διατυπωθεί η
ιδέα για τη δημιουργία ειδικών τμημάτων στα δικαστήρια («Τμήματα Αθλητικής
Βίας»), τουλάχιστον στα Πρωτοδικεία Αθηνών και Θεσσαλονίκης, με δικαστές που θ΄
ασχολούνται, αν όχι αποκλειστικά, πάντως συστηματικά με τα θέματα αυτά,
αποκτώντας πολύτιμη εμπειρία και ικανότητα στην αρμόζουσα, δίκαιη πάντα φυσικά,
δικαστική αντιμετώπιση των σχετικών περιστατικών. Όμως, παρόλο που αυτό θα
έλυνε τα προβλήματα που προαναφέρθηκαν, φαίνεται ότι η ίδρυση τέτοιων ειδικών
Τμημάτων προσκρούει σε σοβαρά υπαρκτά πρακτικά ζητήματα που σχετίζονται με την
οργάνωση και λειτουργία των δικαστηρίων και την κατανομή των υπηρεσιών των
δικαστικών λειτουργών, κι έτσι, δυστυχώς, μοιάζει ανέφικτη η υλοποίηση της
συγκεκριμένης ιδέας.
Ακόμη όμως κι αν δεν μπορούμε να έχουμε τέτοια ειδικά Τμήματα δικαστών, είναι σημαντικό αυτό σε κάποιον τουλάχιστον βαθμό, να υπάρχει σε επίπεδο Εισαγγελείας.
Ο θεσμός του αθλητικού Εισαγγελέα έχει αποδειχθεί στην πράξη πολύ χρήσιμος, γι αυτό και πρέπει να ενδυναμωθεί, ενδεχομένως με δύο αθλητικούς Εισαγγελείς (Νότιας με Βόρειας Ελλάδας), αποκλειστικής ίσως μάλιστα απασχόλησης. Αλλά και, επιπροσθέτως, η θέσπιση ενός εποπτεύοντος αυτούς Αθλητικού Εισαγγελέα Εφετών, πανελλαδικής αρμοδιότητας, είναι κάτι επίσης που θα μπορούσε να συνδράμει δραστικά στην αντιμετώπιση της οπαδικής βίας και εν γένει εγκληματικότητας.
Και, μαζί μ΄ αυτά, απαραίτητη είναι -έχει άλλωστε ήδη επίσημα διαπιστωθεί- η εκπαίδευση των δικαστών στο αντικείμενο, προφανώς κατά τη φοίτησή τους στη Σχολή Δικαστών.
Με τον τρόπο αυτόν όχι μόνο θα διαθέτουν τις
βασικές γνώσεις για να χειριστούν τις αντίστοιχες υποθέσεις που κάποια στιγμή
θα κληθούν να δικάσουν, αλλά και θα έχουν εγκαίρως ευαισθητοποιηθεί για τις
διαστάσεις και τις πτυχές του φαινομένου και όσων κρύβονται από πίσω του.
4. Τα ΜΜΕ και ο αθλητικός τύπος χρειάζεται να τοποθετούν στην σωστή τους διάσταση τα περιστατικά βίας, χωρίς να τα προβάλουν, διαφημίζοντας τα.
Θα πρέπει να προβάλουν στο μέγιστο βαθμό κάθε εκστρατεία μείωσης των βίαιων συμπεριφορών στον αθλητισμό που πραγματοποιείται με τη συμμετοχή των αθλητών, προπονητών, ομοσπονδιών, διοικήσεων, διαιτητών και θεατών.
5. Ο ρόλος της οικογένειας.
Από πολύ μικρή ηλικία οι γονείς θα πρέπει να είναι πολύ κοντά και να μιλάνε με τα παιδιά τους. Να παρακολουθούν, με διακριτικότητα τη ζωή τους. Η επικοινωνία με τα παιδιά μπορεί να δώσει λύση στις δυσκολίες τους, ενώ παράλληλα μπορεί να δημιουργήσει τον ηθικό φραγμό που δεν επιτρέπει βίαιες συμπεριφορές, έστω κι αν υπάρχει αυτή η τάση. Σημαντικό ακόμα ρόλο στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών αποτελεί η καλλιέργεια της ενσυναίσθησής τους, της ικανότητας δηλαδή να συμπάσχουν με τα συναισθήματα των ανθρώπων, με τους οποίους συναναστρέφονται.
Συχνά όταν οι γονείς βλέπουν την αντιδραστικότητα και τη βιαιότητα των παιδιών να γίνονται πολύ έντονες, φτάνουν στο άλλο άκρο και γίνονται και οι ίδιοι επιθετικοί, προκειμένου να επιβληθούν.
Ωστόσο, είναι προφανές ότι όταν τραβούν και οι δύο το σκοινί κάποια στιγμή θα σπάσει, με δυσάρεστα για όλους αποτελέσματα. Αυτό είναι και το μεγαλύτερο λάθος. Τα παιδιά γίνονται ακόμη πιο αντιδραστικά και χάνεται εντελώς η επικοινωνία μαζί τους.
Εάν το πρόβλημα δεν γίνει αντιληπτό στην παιδική ηλικία, τότε θα γίνει στην εφηβεία, κατά την οποία οι οποιεσδήποτε δυσκολίες λαμβάνουν μεγαλύτερες διαστάσεις. Οι γονείς θα πρέπει να προσεγγίζουν τους εφήβους με πολύ καλό και ήρεμο τρόπο και να διατηρούν την επικοινωνία στη καθημερινότητά τους, έτσι ώστε να εντοπιστούν τα προβλήματα και να αντιμετωπιστούν. Παρά τη φαινομενικά αντίθετη συμπεριφορά τους, τα παιδιά είναι πάντα διαθέσιμα και πάντα ένα κομμάτι τους περιμένει αυτήν την προσέγγιση.
Σε περιπτώσεις που οι γονείς δεν μπορούν να παρέμβουν αποτελεσματικά, το άτομο που προσεγγίζει τα παιδιά, τα υποστηρίζει και τα ενισχύει συναισθηματικά ενδέχεται να είναι κάποιο άλλο πρόσωπο, είτε από το οικογενειακό ή σχολικό περιβάλλον, είτε από τις εξωσχολικές τους δραστηριότητες. Αυτός είναι, επίσης, ο ρόλος του ψυχοθεραπευτή: ένας άνθρωπος που ακούει, χωρίς να κατακρίνει, που υποστηρίζει και βοηθάει το παιδί στη διαδικασία της ωρίμανσης. Ένα παιδί που χάνει το ενδιαφέρον του, που εκδηλώνει επιθετικότητα, ακόμα και μέσα στο σπίτι, πρέπει να υποστηριχθεί. Όσο πιο νωρίς εντοπιστούν τα συμπτώματα και αντιμετωπιστούν, τόσο το καλύτερο. Πολλές φορές οι γονείς αγνοούν και υποτιμούν τα συμπτώματα. Η πεποίθηση ότι το παιδί θα μεγαλώσει και θα αλλάξει συνήθως αποδεικνύεται λανθασμένη.
6. Επικοινωνιακές δράσεις
Ιδιαιτέρως χρήσιμες είναι και οι στοχευμένες επικοινωνιακές δράσεις που μπορούν να κινητοποιήσουν μεγάλες ομάδες πολιτών, αλλά και να συνεισφέρουν σημαντικά στη δημιουργία μίας κουλτούρας πρόληψης. Στις επικοινωνιακές δράσεις περιλαμβάνονται:
-Τηλεοπτικά μηνύματα.
-Δηλώσεις γνωστών προσωπικοτήτων του
αθλητισμού.
-Διαδραστικά παιχνίδια.
-Θεατρικά έργα και συναυλίες.
-Αξιοποίηση χούλιγκανς που έχουν απεμπλακεί
από τη βία.
-Εκπαιδευτικές δράσεις
Γράφει ο George James
Πηγές:
-Βία στη ζωή μας: Τα πιθανά αίτια και η πρόληψη
-Οπαδική βία, τα αίτια, οι ευθύνες, και πως, θα αντιμετωπιστεί
-Οπαδική βία: Μία ανοιχτή πληγή για την Ελλάδα – Από τον 18χρονο Άρη στον 29χρονο Μιχάλη
-3 προτάσεις για την αντιμετώπιση της οπαδικής βίας
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου