Green Book(Το πράσινο βιβλίο):Η αληθινή ιστορία του σπουδαίου Αφροαμερικανού μουσικού Ντον Σίρλεϊ που έγινε ταινία

 

Η κινηματογραφική οθόνη έχει την ικανότητα να ζωντανεύει ιστορίες που ξεπερνούν τα όρια του χρόνου και να αναδεικνύει ανθρώπινες αλήθειες. Η ταινία "Green Book" (Το Πράσινο Βιβλίο), που κυκλοφόρησε το 2018 και απέσπασε το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας - Τζίμι Μπερκ, Τσαρλς Μπ. Γουέσλερ, Πίτερ Φάρελι, Μπράιαν Χέιζ Κάρι & Νικ Βαλελόνγκα,  Όσκαρ Β' Ανδρικού Ρόλου - Μαχέρσαλα Άλι και  Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου - Πίτερ Φάρελι, Μπράιαν Χέιζ Κάρι & Νικ Βαλελόνγκα, αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα. Ωστόσο, η λάμψη της ταινίας δεν προέρχεται από κάποιο φανταστικό σενάριο, αλλά από μια αληθινή, συγκινητική και βαθιά ανθρώπινη ιστορία που διαδραματίστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες της δεκαετίας του 1960.

Ο πρωταγωνιστής της αληθινής ιστορίας είναι ο Δρ. Ντον Σίρλεϊ (Don Shirley), ένας χαρισματικός Αφροαμερικανός πιανίστας, συνθέτης και ενορχηστρωτής. Γεννημένος στην Τζαμάικα το 1927, ο Σίρλεϊ ήταν παιδί-θαύμα, που έδειξε από πολύ νωρίς μια ασυνήθιστη μουσική ευφυΐα. Ξεκίνησε να παίζει πιάνο σε ηλικία μόλις 2 ετών!. Σπούδασε στην Σοβιετική Ένωση, στο Ωδείο του Λένινγκραντ, και η μουσική του καριέρα ήταν γεμάτη επιτυχίες. Συνδύασε κλασική μουσική, τζαζ και λαϊκούς ρυθμούς, δημιουργώντας ένα μοναδικό στυλ που τον καθιστούσε έναν από τους πιο πρωτοποριακούς καλλιτέχνες της εποχής του. Ο Σίρλεϊ είχε σπουδάσει και ψυχολογία, λειτουργικές τέχνες, ήξερε πολλές ξένες γλώσσες και ήταν ένας μουσικός που συναναστρεφόταν με την καλή κοινωνία της Αμερικής.

Η καριέρα του, όμως, διαδραματίστηκε σε μια εποχή όπου οι φυλετικές διακρίσεις ήταν ο κανόνας, ιδιαίτερα στις νότιες Πολιτείες των ΗΠΑ. Παρότι ήταν ένας αναγνωρισμένος καλλιτέχνης, ο Σίρλεϊ αντιμετώπιζε καθημερινά τον ρατσισμό και τον αποκλεισμό. Δεν μπορούσε να διαμείνει στα ίδια ξενοδοχεία με τους λευκούς, να δειπνήσει στα ίδια εστιατόρια ή ακόμα και να χρησιμοποιήσει τις ίδιες τουαλέτες. Για να μπορέσει να πραγματοποιήσει την περιοδεία του στις νότιες Πολιτείες, χρειαζόταν ένα "Πράσινο Βιβλίο" - ένα είδος ταξιδιωτικού οδηγού, που περιλάμβανε καταλύματα, εστιατόρια και επιχειρήσεις που ήταν φιλικές προς τους Αφροαμερικανούς και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1936 και το έγραψε ο εκδότης Βίκτορ Χιούγκο Γκριν, ο οποίος πέθανε το 1960 έχοντας κυκλοφορήσει τον Οδηγό για περισσότερο από δύο δεκαετίες. Η γυναίκα του, Άλμα, ήταν αυτή που ανέλαβε την έκδοση για τα επόμενα. Η ευχή του εκδότη να “υπάρξει μέρα που να μη χρειάζεται να κυκλοφορεί πια το βιβλίο” έγινε πραγματικότητα με την ψήφιση του Νόμου περί Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από το Κογκρέσο το 1964 και την απαγόρευση του διαχωρισμού σε δημόσιους χώρους. Το Βιβλίο έχασε αναπόφευκτα την πρακτική του αξία, μέχρι που σταμάτησε οριστικά να εκδίδεται το 1966.

Σε αυτό το πλαίσιο, εμφανίζεται ο δεύτερος πρωταγωνιστής, ο Τόνι Βαλελόνγκα (Tony Vallelonga), γνωστός και ως "Τόνι Lip". Ένας Ιταλοαμερικανός από το Μπρονξ της Νέας Υόρκης, ο Τόνι ήταν ένας δυναμικός, απλός άνθρωπος, που δούλευε ως πορτιέρης σε νυχτερινό κέντρο και είχε στενές σχέσεις με την Ιταλοαμερικανική κοινότητα. Η κουλτούρα του ήταν εντελώς διαφορετική από αυτήν του Σίρλεϊ. Ήταν πιο κοντά στην επιβίωση του δρόμου, με έναν αυθόρμητο και ευθύ χαρακτήρα. Ωστόσο, η οικογένειά του, και ιδιαίτερα η σύζυγός του, Ντολόρες, τον παρότρυνε να αποδεχθεί τη δουλειά του οδηγού του Σίρλεϊ, με το σκεπτικό ότι η οικονομική του κατάσταση θα βελτιωνόταν.

Η συνεργασία τους, λοιπόν, ξεκινάει ως μια καθαρά επαγγελματική σχέση. Ο Τόνι προσλαμβάνεται για να οδηγήσει και να προστατέψει τον Σίρλεϊ, ο οποίος αντιμετώπιζε συνεχείς απειλές. Κατά τη διάρκεια της περιοδείας τους, διασχίζουν τα σύνορα του Νότου, όπου η βαρβαρότητα του ρατσισμού είναι εμφανής σε κάθε τους βήμα. Οι διαφορές τους είναι τεράστιες, από τον τρόπο που μιλάνε μέχρι τον τρόπο που σκέφτονται και ζουν. Ο Τόνι, ένας απλός, λαϊκός άνθρωπος, βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν εκλεπτυσμένο, ευφυή και απομονωμένο άνδρα. Ο Σίρλεϊ, από την πλευρά του, βρίσκεται αντιμέτωπος με τη λαϊκή σοφία και την αλήθεια του Τόνι.

Μέσα από τη συνύπαρξή τους, όμως, η σχέση τους εξελίσσεται. Ο Τόνι μαθαίνει να εκτιμά τη μουσική και τον χαρακτήρα του Σίρλεϊ, ενώ ο Σίρλεϊ ανακαλύπτει ότι η πραγματική αξία του Τόνι δεν είναι στα πτυχία του ή τον πλούτο του, αλλά στην αληθινή του καρδιά. Ο Τόνι λειτουργεί ως ασπίδα, ενώ ο Σίρλεϊ λειτουργεί ως δάσκαλος, προσπαθώντας να τον κάνει έναν καλύτερο άνθρωπο. Η αλληλεπίδραση των δύο αυτών διαφορετικών κόσμων δημιουργεί ένα μοναδικό αποτέλεσμα: μια βαθιά, ειλικρινή φιλία, που υπερβαίνει τα φυλετικά και κοινωνικά στερεότυπα.

Η αληθινή ιστορία τους, όπως και στην ταινία, καταλήγει σε μια βαθιά εκτίμηση και φιλία που κράτησε για πολλά χρόνια, μέχρι το θάνατο και των δύο το 2013, με διαφορά μόλις μερικών μηνών.

Η ταινία

Η ταινία "Green Book", σε σκηνοθεσία του Πίτερ Φαρέλι (Peter Farrelly), του ενός εκ των αδελφών Φαρέλι που είναι γνωστοί για τις κωμωδίες τους, αποτέλεσε μια μεγάλη έκπληξη. Η μεταστροφή του Φαρέλι σε ένα πιο σοβαρό, δραματικό θέμα, ήταν μια τολμηρή κίνηση που δικαιώθηκε πλήρως. Το σενάριο, που έγραψε ο ίδιος μαζί με τον Μπράιαν Κάρι (Brian Hayes Currie) και τον Νικ Βαλελόνγκα (Nick Vallelonga) – τον γιο του Τόνι Βαλελόνγκα – βασίστηκε σε μαρτυρίες και ηχογραφήσεις του ίδιου του Τόνι. Αυτό έδωσε στο σενάριο μια αυθεντικότητα και μια ειλικρίνεια που το έκαναν να ξεχωρίσει.

Η ταινία μάς εισάγει στη δεκαετία του 1960, και συγκεκριμένα, στο έτος 1962. Ο Τόνυ, ο οποίος εργάζεται ως μπράβος σε ένα νυχτερινό μαγαζί, ζει με την οικογένειά του στην πόλη Μπρονξ. Αφού το μαγαζί στο οποίο εργαζόταν έκλεισε λόγω ανακαινίσεων, ο Τόνυ άρχισε να αναζητά καινούρια δουλειά, όταν θα δεχθεί να εργαστεί ως οδηγός και μπράβος του δημοφιλούς πιανίστα Ντον σε μια περιοδεία, που θα πραγματοποιήσει στις Νότιες Πολιτείες των Η.Π.Α., γνωστές για τα ακραία περιστατικά ρατσιστικών συμπεριφορών προς Αφροαμερικανούς. Σε αυτό, λοιπόν, το ταξίδι ο Τόνυ θα χρειαστεί το «Πράσινο Βιβλίο», ένα εγχειρίδιο που εμπεριείχε όλα τα ξενοδοχεία και μαγαζιά των διαφόρων πολιτειών της χώρας, που ήταν φιλόξενα προς τους Αφροαμερικανούς. Κατά τη διάρκεια της περιοδείας, παρατηρούμε πως η απλή συνύπαρξη ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστές εξελίσσεται σε αμοιβαίο σεβασμό μέχρι που θα μετουσιωθεί σε μια δυνατή και πολύχρονη φιλία. Οι δύο πρωταγωνιστές, καθώς θα διασχίζουν τον αφιλόξενο Νότο, θα έρθουν αντιμέτωποι με βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές και θα κινδυνεύσουν να συλληφθούν.

Πρωταγωνιστές και Ερμηνείες

Η επιτυχία της ταινίας βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στις συγκλονιστικές ερμηνείες των δύο πρωταγωνιστών, του Βίγκο Μόρτενσεν (Viggo Mortensen) στον ρόλο του Τόνι Βαλελόνγκα και του Μαχέρσαλα Άλι (Mahershala Ali) στον ρόλο του Δρ. Ντον Σίρλεϊ.

Βίγκο Μόρτενσεν: Ο Μόρτενσεν, ένας ηθοποιός με τεράστιο εύρος, μεταμορφώθηκε πλήρως για τον ρόλο του Τόνι. Πήρε βάρος, υιοθέτησε την χαρακτηριστική προφορά του Μπρονξ και τις κινήσεις του χαρακτήρα, δημιουργώντας έναν αξιαγάπητο, αλλά και βαθιά ανθρώπινο ήρωα. Η ερμηνεία του ήταν τόσο αληθινή, που ο θεατής νιώθει ότι βρίσκεται δίπλα στον ίδιο τον Τόνι. Για τον ρόλο του αυτό, ο Μόρτενσεν έλαβε υποψηφιότητα για Όσκαρ Α΄ Ανδρικού Ρόλου.

Μαχέρσαλα Άλι: Ο Μαχέρσαλα Άλι, ο οποίος είχε ήδη κερδίσει Όσκαρ Β΄ Ανδρικού Ρόλου για την ταινία "Moonlight", έδωσε μια συγκλονιστική ερμηνεία στον ρόλο του Ντον Σίρλεϊ. Με τη στάση του σώματος, το βλέμμα του και την έκφραση του προσώπου του, απέδωσε τέλεια την μοναξιά, την ευφυΐα και την εσωτερική δύναμη του Σίρλεϊ. Η ερμηνεία του ήταν εκλεπτυσμένη, μελετημένη και βαθιά συναισθηματική, κερδίζοντας δικαίως το Όσκαρ Β΄ Ανδρικού Ρόλου.

Αντιδράσεις και Συνεντεύξεις

Η ταινία, παρότι αγαπήθηκε από το κοινό και τους κριτικούς, προκάλεσε και αντιδράσεις. Μέλη της οικογένειας του Δρ. Ντον Σίρλεϊ, και συγκεκριμένα ο ανιψιός του, Εντουίν Σίρλεϊ, και η αδελφή του, Καρολίν Σίρλεϊ, εξέφρασαν την δυσαρέσκειά τους για την ταινία. Ισχυρίστηκαν ότι η φιλία του θείου τους με τον Τόνι ήταν υπερβολικά εξιδανικευμένη και ότι ο Ντον Σίρλεϊ ήταν ένας πιο ανεξάρτητος χαρακτήρας από ότι παρουσιάζεται στην ταινία. Επιπλέον, δήλωσαν ότι ο θείος τους δεν θεωρούσε τον Τόνι στενό του φίλο, αλλά απλώς έναν υπάλληλο.

Ο μοναδικός αδελφός του Ντον Σίρλεϊ, Μορίς, ουσιαστικά “αποκήρυξε” την ταινία, υποστηρίζοντας ότι όλα είναι κατασκεύασμα μυθοπλασίας. “Ο αδελφός μου δεν θεώρησε ποτέ τον Τόνι φίλο του”, δήλωσε. “Ήταν απλά ένας υπάλληλός του, ήταν ο σοφέρ του”, συμπλήρωσε. Οι δηλώσεις αυτές λίγο έλειψε να υπονομεύσουν μοιραία την πορεία της ταινίας στα ταμεία και τα βραβεία, δεδομένου ότι έθεταν ζήτημα αξιοπιστίας, ενώ ανέτρεπαν επί της ουσίας την κεντρική ιδέα πίσω από την ταινία.

Η οικογένεια του μουσικού ήταν ενοχλημένη από το γεγονός ότι κανείς από την παραγωγή δεν τους προσέγγισε για οποιονδήποτε λόγο, παρά μόνο αφού τα γυρίσματα είχαν ολοκληρωθεί. Σύμφωνα, ωστόσο, με την ταινία, ο Σίρλεϊ δεν είχε καθόλου καλή σχέση με την οικογένειά του.

Τον Ιανουάριο του 2019 σε μια συνέντευξη του ο γιος του Ιταλού μαφιόζου, Νικ Βαλελόνγκα που υπέγραψε και το σενάριο της ταινίας υποστήριξε ότι υπήρχε φιλία μεταξύ των δύο αντρών. Παράλληλα εξήγησε ότι ο Σίρλεϊ πριν πεθάνει το 2013 του είχε ζητήσει, όταν γράφει την ιστορία του να μην μιλήσει με κανέναν άλλο. Ο μουσικός σύμφωνα με τον Νικ Βαλελόνγκα ήθελε να προβληθούν μόνο συγκεκριμένα κομμάτια της ζωής του, να γίνει γνωστό δηλαδή μόνο ότι έγινε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Εφόσον η οικογένεια του μουσικού δεν ήταν μέρος του ταξιδιού, ο σεναριογράφος δικαιολόγησε τη στάση του να μην μιλήσουν με κάποιον από τους συγγενείς, καθώς “ήταν επιθυμία του Σίρλεϊ”. 

Ο πρωταγωνιστής της ταινίας αποκάλυψε πως δεν γνώριζε ότι υπήρχαν συγγενείς του ήρωα που υποδυόταν για να τους συναντήσει και να μάθει περισσότερες λεπτομέρειες για τη ζωή του. Το ίδιο δήλωσε και ο σκηνοθέτης Πίτερ Φαρέλι, ενώ αντίθετα ο Βίγκο Μόρτενσεν θεώρησε άδικη την επίθεση της οικογένειας του Σίρλεϊ και δείγμα που επιβεβαιώνει την όχι και τόσο ζεστή σχέση τους με τον διάσημο πιανίστα.

Ο Μαχέρσαλα Άλι, ο οποίος κέρδισε το Όσκαρ Β' Ανδρικού Ρόλου για την ερμηνεία του ως Ντον Σίρλεϊ, μίλησε για την πολυπλοκότητα του χαρακτήρα του. «Ο Ντον Σίρλεϊ δεν ήταν απλώς ένα θύμα του ρατσισμού. Ήταν ένας άνθρωπος με τεράστια αξιοπρέπεια, μια ιδιοφυΐα που πάλευε με τη μοναξιά του, νιώθοντας ξένος τόσο στον λευκό, όσο και στον μαύρο κόσμο», δήλωσε. Η προσέγγισή του στον ρόλο ήταν βαθιά ανθρώπινη, απογυμνώνοντας τον χαρακτήρα από στερεότυπα και αναδεικνύοντας τις εσωτερικές του συγκρούσεις.

Από την άλλη πλευρά, ο Βίγκο Μόρτενσεν, που υποδύθηκε τον Τόνι Βαλελόνγκα, σχολίασε τη μεταμόρφωση του χαρακτήρα του. «Ο Τόνι ξεκινάει ως ένας άνθρωπος γεμάτος προκαταλήψεις, αλλά μέσα από την επαφή του με τον Σίρλεϊ, αρχίζει να βλέπει τον κόσμο διαφορετικά. Δεν αλλάζει μόνο αυτός, αλλά αλλάζει και ο τρόπος που βλέπει την ίδια του τη ζωή», ανέφερε ο ηθοποιός. Ο Μόρτενσεν μάλιστα τόνισε ότι η ταινία δεν ασχολείται μόνο με το φυλετικό ζήτημα, αλλά και με την ιδέα της ανοιχτής καρδιάς και της αποδοχής του διαφορετικού.

Ο σκηνοθέτης Πίτερ Φαρέλι εξήγησε ότι η ταινία είναι μια αλληγορία για το πώς η φιλία μπορεί να γεφυρώσει τις διαφορές. «Η ιστορία είναι μια ωδή στην ανθρωπιά και στην καλοσύνη. Δύο άνθρωποι από εντελώς διαφορετικούς κόσμους βρήκαν ένα κοινό έδαφος και έγιναν φίλοι, ξεπερνώντας τους κοινωνικούς κανόνες και τις προκαταλήψεις της εποχής τους», δήλωσε.

Η ταινία "Green Book" μας υπενθυμίζει ότι η αληθινή ανθρώπινη επαφή δεν γνωρίζει χρώμα, φυλή ή κοινωνική τάξη. Παρά τις αντιδράσεις, η ταινία πέτυχε τον στόχο της: να μας συγκινήσει, να μας διδάξει και να μας κάνει να σκεφτούμε για το πόσο σημαντικό είναι να βλέπουμε τον άνθρωπο πίσω από τα στερεότυπα. Και για αυτό, η ιστορία του Ντον Σίρλεϊ και του Τόνι Βαλελόνγκα θα παραμείνει για πάντα μια φωτεινή σελίδα στην ιστορία του κινηματογράφου.

Επιμέλεια άρθρου: George James